بررسي تأثير عوامل اكولوژيك بر تركيب‌هاي اسانس ژنوتيپ هاي مختلف آويشن دنايي (Thymus daenensis Celak) با استفاده از تكنيك رج‌بندي

Effects of ecological factors on essential oil components of several genotypes of Thymus daenensis Celak using ordination technique

آويشن دنايي با نام علمي Thymus daenensis Celak يكي از گونه‌هاي انحصاري كشور ايران مي‌باشد. از آنجا كه اين گونه يكي از باارزش‌ترين گياهان دارويي منطقه زاگرس مركزي است، بهره‌برداري بي‌رويه آن را در معرض خطر انقراض قرار داده است. تكنيك رج‌بندي (Ordination) ازجمله روش‌هايي مي‌باشد كه ارتباط بين گياه و متغيرهاي محيطي را بررسي مي‌كند. به‌منظور بررسي تأثير عوامل اكولوژيك بر تركيب‌هاي اسانس، تعداد 8 رويشگاه آويشن دنايي در استان اصفهان شناسايي و پس از جمع‌آوري اندام‌هاي هوايي گياه و اسانس‌گيري، تركيب‌هاي آن شناسايي گرديد. 24 عامل بيواقليمي، خاك و توپوگرافي در رويشگاه‌ها براي آناليز رج‌بندي تعيين شد. نتايج نشان داد عوامل ارتفاع، متوسط دما در مرطوب‌ترين فصل، همدمايي، ميزان بارندگي در مرطوب‌ترين فصل، ميزان بارندگي سالانه، ميزان بارندگي در خشك‌ترين فصل و دامنه درجه حرارت سالانه، درصد رس، سنگريزه، ماده آلي، نيتروژن و پتاسيم قابل جذب از تأثيرگذارترين عوامل بر تركيب‌هاي اسانس بودند. تيمول به‌عنوان تركيب اصلي اين گونه تحت تأثير تغييرات دامنه درجه حرارت سالانه، ارتفاع و شيب قرار گرفت. درصد شن خاك و متوسط دما در مرطوب‌ترين فصل ازجمله مهمترين عوامل تأثيرگذار بر توليد كارواكرول بودند. يافته‌هاي حاصل از اين مطالعه مي‌تواند نقش ارزشمندي در مديريت كشت و توسعه آويشن در عرصه‌هاي منابع طبيعي و كشاورزي به‌ويژه با توجه به نوع تركيب‌هاي مورد نياز در صنايع دارويي و بهداشتي داشته باشد.

Thymus daenensis Celak is one of the Iranian endemic plants. Since this species is one of the most valuable medicinal plants in the central Zagros region, extra-human exploitation has put it at risk of extinction. Ordination technique is one of the methods showing the relationship between plant and environmental variables. In order to study the effects of ecological variables on essential oil components, eight growing regions of Thymus daenensis in Isfahan province were identified and after collecting the aerial parts of plant materials, the essential oil was extracted and their components were detected. Twenty four bio-climatical, edaphical and topographical factors in each habitate were collected for ordination analysis. Results showed that elevation, mean temperature of the wettest season, isothermality, precipitation of the wettest season, annual precipitation, precipitation of the driest season and annual temperature range, clay, gravel, organic matter, available nitrogen and potassium were the most effective variables on the essential oil components. Thymol content as the main component in the essential oil was affected by annual temperature range, elevation, and slope. Soil sand percentage and the mean temperature of wettest quarter were the most effective variables on carvacrol. The result of this study could have valuable role in Thymus daenensis cultivation management in nature or farm regarding to its chemical components needed in the medicinal and hygienic industries.