ارزيابي روابط علت و معلولي بين عملكرد دانه و اجزا آن در زنيان (Trachyspermum copticum L.) در شرايط آبياري معمولي و تنش خشكي

Evaluation of cause and effect relationships between grain yield and its components in Trachyspermum copticum L. under normal irrigation and drought stress conditions

زنيان (Trachyspermum copticum L.)، يكي از گياهان معروف خانواده چتريان است كه از نظر توليدات دارويي و اقتصادي داراي اهميت مي‌باشد. بهمنظور تعيين مهمترين صفات مؤثر بر عملكرد دانه، آزمايشي به‌صورت كرت‌هاي خردشده در دو شرايط آبياري معمولي و تنش خشكي بهعنوان عامل اصلي و 36 اكوتيپ زنيان متعلق به 9 استان مختلف كشور بهعنوان عامل فرعي در قالب طرح بلوك كامل تصادفي با دو تكرار طي دو سال زراعي در كرمان انجام شد. نتايج تجزيه رگرسيون چندگانه خطي بهروش گام به گام نشان داد كه در شرايط تنش خشكي صفات تعداد چتر در بوته، تعداد دانه در چتر و عملكرد اسانس و در شرايط آبياري معمولي صفات عملكرد بيولوژيك، وزن هزاردانه و تعداد دانه در چتر بيشترين تأثير را بر عملكرد دانه داشتند كه بهترتيب 87% و 99% از تغييرات بهوسيله اين صفات در دو شرايط تبيين شد. براساس نتايج تجزيه عليت، صفات تعداد چتر در بوته در شرايط تنش و عملكرد بيولوژيك در شرايط نرمال بيشترين اثر مستقيم را بر عملكرد دانه داشتند و بهعنوان مهمترين اجزاي عملكرد دانه شناخته شدند. اين صفات مي‌توانند بهعنوان معيارهايي مناسب براي تسهيل فرآيند انتخاب غيرمستقيم و بررسي توانمندي عملكرد دانه در برنامه‌هاي بهنژادي زنيان مدنظر قرار گيرند .

Ajowan (Trachyspermum copticum L.), belonging to the Apiaceae family, is remarked as an important pharmaceutical and economical product. In order to determine the most important traits affecting grain yield, a split plot experiment was conducted in two conditions of irrigation (normal and drought stress) as the main factor and 36 ecotypes of ajowan, belonging to nine different provinces of Iran, as a sub plot based on a randomized complete block design with two replications in 2015 and 2016 crop year in Kerman. The results of linear multiple regression analysis with stepwise method showed that in drought stress condition, number of umbrellas per plant, number of seeds per umbrella and essential oil yield, and in normal irrigation conditions, biological yield, 1000-seed weight and seed number per umbrella had the highest effect on grain yield, explaining 87% and 99% of the changes, respectively. Based on the results of path analysis, traits including number of umbels per plant under stress conditions and biological yield under normal conditions had the most direct effect on the grain yield and were recognized as the most important components of the grain yield. Therefore, these traits can be considered as main appropriate criteria for facilitating the indirect selection process and evaluating the seed yield potential in ajowan breeding programs.