سير تطور و مباني قاعدۀ كلام الاقران در دانش مصطلح الحديث

ﯾﮑﯽ از ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺳﺎﺳﯽ ﻋﻠﻢ ﻣﺼﻄﻠﺢ اﻟﺤﺪﯾﺚ، ﺿﻮاﺑﻂ ﺟﺮح و ﺗﻌﺪﯾﻞ راوﯾﺎن اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺮاي ﭘﯿـﺮاﯾﺶ ﻣﯿﺮاث ﺣﺪﯾﺚ از اﮐﺎذﯾﺐ و ﻣﺠﻌﻮﻻت وﺿﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺟﺮح و ﺗﻌﺪﯾﻞ روات ﺣﺪﯾﺚ، ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﺗﻀﻌﯿﻔﺎت ﯾﺎ ﺗﻮﺛﯿﻘﺎت ﻣﺤﺪﺛﺎن دوره ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺳﻼم ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺷﺮح ﺣﺎل، ﻧﻘـﺎط ﺿـﻌﻒ و ﻗـﻮت راوﯾـﺎن اﺳﺖ. اﻣﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺸﮑﻞ آﻏﺎز ﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﻣﻌﺮﻓﯽ اﺷﺨﺎص ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد در ﻧﻘﻞ ﺣـﺪﯾﺚ ﺑﻮدﻧﺪ، ﺧﻮد دﭼﺎر اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺷﺨﺼﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﺮوع ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎد و ﺗﻀﻌﯿﻒ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮐﺮدﻧـﺪ ﮐـﻪ در ﻋﻠﻢ ﻣﺼﻄﻠﺢ اﻟﺤﺪﯾﺚ ﺑﻪ «ﮐﻼم اﻻﻗﺮان» ﺷﻬﺮت دارد؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﻫﻢ ﻋﺼﺮ و ﻫﻢ رﺗﺒﻪ، ﻋﻠﯿﻪ ﻫﻢ اﺑﺮاز ﮐﺮده اﻧﺪ. اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺰوﻧﯽ اﯾﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﺗﻀﻌﯿﻔﺎت، ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺳـﺒﺐ ﺑﯽ اﻋﺘﻤﺎدي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﺣﺎدﯾﺚ ﯾﺎ ﻣﺤﺪﺛﺎن ﮔﺮدد، ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﺷﺮﻋﯽ و ﻋﺮﻓﯽ و ﺳﺨﻨﺎن ﻋﻠﻤﺎي ﺳﻠﻒ، ﺑﻪ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻗﺎﻋﺪه اي ﻣﻬﻢ در ﻋﻠﻢ ﻣﺼﻄﻠﺢ اﻟﺤـﺪﯾﺚ اﻗـﺪام ﮐﺮدﻧـﺪ ﮐـﻪ در ﻣﯿـﺎن ﻋﺎﻟﻤﺎن ﻣﺘﺄﺧﺮ، ﻫﻤﻮاره ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﻧﻈﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﻔﺎد اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه، ﻧﺴﻞ ﻫـﺎي ﺑﻌـﺪي ﻧﺒﺎﯾـﺪ ﺑـﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺗﻨﺪ و ﻏﯿﺮﻣﻨﺼﻔﺎﻧﮥ ﻋﻠﻤﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻋﺼﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ، اﻋﺘﻨﺎ ﮐﻨﻨﺪ. ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﮥ آراي ﻋﻠﻤﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ و ﻣﺘﺄﺧﺮ، ﻣﯽ ﺗﻮان ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﮥ اﺻﻠﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮐﺮد؛ ﭘﯿﺸﯿﻨﮥ ﻗﺎﻋـﺪه ﮐـﻪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘـﻪ از ﮐﻼم ﻣﺤﺪﺛﺎن دوره ﺳﻠﻒ اﺳﺖ، ﺗﺪوﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ و ذﻫﺒﯽ ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و اﺻـﻼح ﮐﺎﺳﺘﯽ ﻫﺎي ﻗﺎﻋﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺘﺄﺧﺮ. ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﻗﺎﻋﺪه ﮐﻼم اﻻﻗﺮان ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﻣﺤﻮر اﺻـﻠﯽ اﺳـﺘﻮاراﺳﺖ: ﺑﯽ اﻋﺘﺒﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺴﺘﺮ ﮐﻼم اﻻﻗﺮان، ﮔﻮﺷﺰد ﻧﻤﻮدن ﺗﺒﻌﺎت ﻣﻨﻔﯽ اﻋﺘﻨﺎ ﺑﻪ ﮐـﻼم اﻻﻗـﺮان، اﻋﺘﺒـﺎر ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ اﺟﺘﻬﺎدات ﻋﻠﻤﺎي ﺳﻠﻒ، و در ﻧﻬﺎﯾﺖ، روﯾﮑﺮد اﺧﻼﻗﯽ ﺑﻪ ﮐﻼم اﻻﻗﺮان. در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗـﻼش ﺷﺪه ﺗﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﯿﮕﯿﺮي ﺳﯿﺮ ﺗﻄﻮر اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه، ﻣﺒﺎﻧﯽ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﮥ ﻗﺎﻋﺪه ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد.

فاقد عنوان و چكيده لاتين