بررسي تحليلي هفت خان در روايت نقالي «رستم و چَپَه كُل»

Analytic Investigation of Haft khan in narrative of Rostam and Chapeh Kol

اين روايت نقّالي، ماجراي رفتن رستم به ديار مغرب براي نجات نوه‌اش «برزو» از چنگ پادشاه مغرب است. بر اساس اين روايت، رستم براي نجات برزو كه در ميانه‌ي كارزار به دست غولك ربوده شده است، ناچار مي‌شود از شش خان دشوار بگذرد: الف)- گذر از بيابان گرم و سوزان. ب)- عبور از بيشه‌ي ‌شيران و كشتن دو شير. ج)- عبور از سرزمين غولك‌ها. د)- رويارويي با زن جادوگر. ه)- كشتن اژدها. و)- گذر از دشت پر از برف. گفتني است رستم خان اول را به تنهايي و خان‌هاي بعدي را به رسم ديگر حماسه‌ها با يك راهنما طي مي‌كند. چپه كل موجود عجيب الخلقه‌اي است كه نقش راهنما را در اين روايت بر عهده دارد. ماجراي گذشتن پهلوان از مراحلي دشوار براي رسيدن به مقصود، بن‌مايه‌اي كهن است كه ردّپاي آن را در بيشتر حماسه‌هاي هند و اروپايي مي‌توان ديد. داستان‌هاي مربوط به رستم از ديرباز در ميان مردم نواحي مختلف ايران رواج داشته و نقل مي‌شده است. يكي از مناطقي كه اين داستان از ديرباز در آن رواج داشته است، منطقه‌ي كهن كوهمره سرخي است. اين داستان نيز مانند بسياري ديگر از روايت‌ها از ذهن و خاطر مردم اين ديار فراموش شده است و تنها به وسيله‌ي مسن‌ترين و معروف‌ترين نقّال اين منطقه- علي حسين عالي نژاد، آخرين بازمانده‌ي نقّالان و راويان منطقه- روايت مي‌شود. در اين جستار كوشش شده است افزون بر ضبط روايتي كه پيش از اين در هيچ از يك از منابع ثبت نشده است، به بررسي تحليلي روايت از ديد محتوايي پرداخته شود.

The narrative of Rostam and Chaph-e Kol is the advent of Rostam in the Maghreb to save his grandson, “Borzu” from the king of the Maghreb. According to this story, Rostam will have to go through six difficult Khans to rescue Borzu, who has been kidnapped in the middle of battle’s field by Qulak. 1. Passing from the hot and burning wilderness 2. Passing from lions’ woodland by killing two of them. 3. Passing from Qulak’s Land 4. Facing the witch’s wife 5. Killing the dragon 6. Passing from snowy land. It is worth mentioning that Rostam passes alone the first khan and at the next khans and like the epic stories he is accompanied by a guide. In this narrative Chape kol is a strange figure that plays the role of guidance. The adventure of crossing hard steps to achieve the goal is an ancient theme that can be seen in most Indo European epics. For a long time, the stories on Rostam have been widely narrated amongst people in different parts of Iran. The old town of Kohmare –Sorkhi is one of the places where this history has long been narrating in the area. This story, like many other stories, has been fallen into oblivion by the spirit of this people and is told only by the oldest and most famous story teller of the region, Ali Hussein Alevizadeh, the last alive narrator of the region. In this essay, in addition to recording a story that has never been documented in any of the sources, an attempt was made to analyze the content of the story.