شگردهاي اقتدرزدايي از اسكندر در داراب‌نامه‌ي طرسوسي

Deauthorization strategies from Alexander in Darab – Nameye Tarsusi

اسكندر مقدوني شخصيتي‌ست كه در تاريخ و ادب فارسي نقش‌آفريني پررنگي داشته است. او را هم گجستك و ويرانكار مي‌خوانند و هم پادشاهي آرماني و پيامبري برگزيده. درادبيات عامه نيز اسكندر درقالب قهرمان و پادشاهي كشورگشا و ماجراجو با فر ايزدي و پيامبري با هدف ترويج دين الهي نمود پيدا كرده است. يكي از متون عاميانه‌اي كه بخشي از آن به زندگاني اسكندر اختصاص دارد، داراب‌نامه‌ي طرسوسي‌ست. نكته‌ي جالب توجه اين است كه اسكندر در داراب‌نامه‌ي طرسوسي، با اسكندر ديگر اسكندرنامه‌هاي ادب پارسي، از جمله شاهنامه، شرف‌نامه، اقبال‌نامه و اسكندرنامه‌ي كاليستنس دروغين و ... تفاوتي اساسي دارد. يعني خبري از آن شاه مقتدر و فرهمند ادب پارسي در داراب‌نامه‌ي طرسوسي نيست. پردازنده‌ي داراب‌نامه با شگردهاي گوناگون تقدس و قدرت را از اين پادشاه افسانه‌اي زدوده است. هدف از اين پژوهش نيز بازيابي همين شگردهاست كه براي اقتدارزدايي از اسكندر در داراب‌نامه‌ي طرسوسي به كار گرفته شده است. در اين جستار بازشناسي شخصيت اسكندر در داراب‌نامه‌ي طرسوسي در كانون توجه قرار گرفته است تا با روشن شدن تفاوت‌هاي شخصيت‌پردازي طرسوسي، شيوه‌هاي اقتدارزدايي از اسكندر بازنمايي شود. نتايج به دست آمده نشان مي‌دهد، طرسوسي ماجراها و حوادث فراواني را درداستان خود جاي داده تا رفته رفته و بر پايه‌ي پيرنگي پذيرفتني، اقتدار و فره از اسكندر دور شود. وي همچنين با شخصيت ضعيفي كه از اسكندر به نمايش درآورده است و آفرينش شخصيت‌هاي مقتدر ديگر از جمله پوران‌دخت كه بر اقتدار اسكندر سايه انداخته‌اند، تاج و تخت پادشاهي ايران را درجهان داستاني آفريده‌ي خود، از اين غاصب يوناني باز پس گرفته است.

Alexander the Macedonian has had a great influence on Persian history and literature. On the one hand he is called evil and on the other hand he is known as an idealist king and an elected prophet. In popular literature, Alexander has been also appeared in the form of a champion and kingdom of the country, adventurous with divine fervor and a Prophet to promote religion. One of the popular texts, partly devoted to the life of Alexander is Darab Nameh Tarsusi. An interesting point is that Alexander as presented in Darab Nameh Tarsusi differs mainly from other Alexanders already figured out in Shahnameh, Sharafnameh, Iqbal Nameh, and Callisthenes’ Eskandar Nameh. In other words; he is no longer the powerful king of Persian literature as outlined in Darab Nameh Tarsusi. In the latter, several and diverse strategies have been set in order to challenge the sanctity and power of this legendary king. Thus the main objective of this research is to present and classify these strategies. In this study, the recognition of Alexander's personality in Darab Nameh Tarsusi has been the focus of attention. It is clear that the differences in the characterization of Tarsusi shed light on the ways of Alexander's deauthorization. The results indicated that fictional universe of Darab- Nameh encompasses lots of events and incidents in itself in order to de authorize from Alexander. Moreover, with the weak personality represented by Alexander and the creation of other powerful personalities including Pourandokht, which darkens the authority of Alexander, the crown of the kingdom of Iran in the world of narrative was taken from the Greek usurper.