«چهار گنج» فردوسي در «دفتر بغداديِ» شاهنامه نكته‌اي نويافته در طومار نقّالي محمّدبقاي وارس بخاري

Ferdowsi’s Chahar Ganj in Baqdādi’s Notebook of Shahnameh (New hint in Narrative Scroll of Mohammad Baqā Vāres Bokhari)

محمدبقاي وارس بخاري يكي از داستان‌پردازان ناشناخته، اما متبحر سدۀ دهم هجري در آسياي ميانه است كه تا به امروز از او يك طومار نقالي ناشناخته موسوم به بحرالتواريخ و «حماسۀ‌ مسيب ­نامه» به­ دست آمده است. طومار بحر­التواريخ به ­دليل قدمت و جامعيت داستاني آن نكاتي بسيار و نويافته داشت كه مأخذ برخي از آن‌ها شاهنامه و ديگر امهات متون شناخته‌شده نيست. پژوهش حاضر با هدف معرفيِ نكته‌اي نويافته از طومار بحر­التواريخ در دو بخش، ضمن معرفيِ وارس بخاري و آثارش، براي نخستين­ بار يادكردي از چهار روايت مستقل خروج‌نامۀ رستم، فرامرزنامه، شبرنگ‌نامه و بيجن‌نامه، با عنوان «چهار گنج» به ­دست داده و سپس نكات نويافتۀ گزارشِ هر پاره از اين طومار، در مقايسه با متن منتشرۀ فرامرزنامه، شبرنگ‌نامه و بيژن‌نامه ارائه شده است. بر اساس توجيه افسانه‌گون وارس بخاري، فردوسي بنا بر درخواست خليفۀ بغداد، چهار­ گنج را با عنوان دفتر بغدادي سروده و به شاهنامه ضميمه كرده است.

Mohammad Baqā Vāres Bokhari is one of the anonymous and expert story teller of 10th century in central Asia whose unknown narrative scroll called Bahr al Tavārikh and Musayyib Nāmeh are the most important titles. Due to its comprehensive and ancient character, Chahār Ganj encompasses novel themes whose references are not Shāhnameh and other authentic and related texts. The present Study seeks to investigate this novel theme in Bahr al Tavarikh scroll in two separated section. In its turn, this study involves in introducing Vāres Bokhari’s works and interpreting four independent narratives entitled Rostam’s Xorouj Nāmeh , Farāmarz Nāmeh, Shabrang Nāmeh , and Bijan Nāmeh. Based on the legendary narrative of Vāres Bokhari and following the Baqdād Caliphate’s request, Ferdowsi has annexed Chahār Ganj as Baqdādi notebook to Shahnāmeh.