مراتب سلوك از منظر عطار و شبستري با تكيه بر منطق‌الطير و گلشن‌راز

منطق‌الطير و گلشن‌راز با فاصله زماني تقريباً يك قرن، مبتني بر سير و سلوك هستند. نويسندگان، طريقت را راهي دشوار مي‌دانند؛ و از طريقت با عنوان وادي و مانع ياد كرده‌اند؛ چنان‌كه در گلشن‌راز موانع سلوك آمده، و در منطق‌الطير به هفت وادي (طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحيد، حيرت و فقر و فنا) اشاره شده است. اگر مراتب سلوك اين دو عارف با تكيه بر هفت وادي منطق‌الطير و مقامات اربعين تحليل شود، در برابر وادي طلب با اندكي تسامح، برخي مقام توبه را براي شبستري به ‌عنوان اولين وادي اتخاذ كرده‌اند. شبستري بر خلاف عطار براي وادي عشق و توحيد مفاهيمي بيان داشته كه توأم با شطح و طامات است، و آن را نهايت تفكر مي‌پندارد؛ اما عطار حيرت را لازمة توحيد مي‌داند. وادي چهارم در سير و سلوك عطار (استغنا) همچون مقامات محبت، صبر، جهد، عبادت و تسليم در شعر شبستري به كار نرفته، همان‌گونه كه نهايت، ورع، اخلاص و ولايت در شعر شبستري آمده، اما در منطق‌الطير نيامده است. اين دو شاعر 27 مقام مشترك دارند كه البته برخي مقامات نيز در شعر هر دو به كار نرفته است. در اين پژوهش با روش توصيفي ـ تحليلي، ابتدا هفت وادي عطار و مقامات اربعين، به‌ عنوان مباني تحقيق، در گلشن‌راز و منطق‌الطير بررسي شده و مفاهيم، الفاظ مشترك و متباين در اين دو، مشخص گرديده است.