تصوير ذهني كودكان از منظر خيابان‌هاي شهري

the Children's Mental Images from Urban Street Landscape

خيابان به لحاظ ساختاري و محتوايي بخش مهمي از انتظام فضايي شهر را تشكيل مي‌دهد. منظر خيابان همچون منظر شهري واجد ابعاد عيني و ذهني است. از سويي كودكان كه موضوع مهمي در مطالعات محيطي در چند دهه‌ي گذشته بوده‌اند، به سبب مقياس ذهني و جسمي متفاوتي كه با بزرگ‌سالان دارند، تصوير ذهني متفاوتي از خيابان خواهند داشت كه موضوع پرداخته ‌شده‌اي نيست. بنابراين هدف اين پژوهش شناسايي عوامل كالبدي (عناصر و اجزاء) و غير كالبدي (رفتارها، رويدادها و خاطره‌ها) مؤثر در تصوير ذهني كودكان 5 تا 7 سال از منظر خيابان‌هاي شهري شيراز است كه اين كار از نظر موضوع پژوهش (خيابان) و توجه به كودكان ايراني در تحقيق نوآورانه است. روش‌شناسي اين پژوهش مبتني بر راهبردهاي همبستگي و كيفي است. تصاوير ذهني با تكنيك «نقشه‌هاي كروكي‌وار» (ترسيم كودكان) كه از دسته روش‌هاي طراحي- ترسيمي (زايشي) هستند استخراج شده است. مزيت اين روش همانا فراهم آوردن زمينه‌اي براي بيان‌هاي غير كلامي است كه كودكان را فعال و خلاق مي‌نمايد. در مجموع 118 نقاشي با اين روش گردآمده كه ضمن تحليل توصيفي آماري به روش تحليل عاملي اكتشافي نيز با نرم افزار SPSS نسخه 22 مورد واكاوي قرار گرفتند. ترسيم‌ها كه با راهنمايي مربيان خوانش شدند، در بيشتر موارد خياباني مستقيم را نشان مي‌دهند. گونه‌شناسي عناصر كالبدي ساختار خيابان اولويت ترسيم خودرو، خط‌كشي خيابان و چراغ‌راهنما را نشان مي‌دهد. از ميان عناصر و عوامل طبيعي، خورشيد و ابر بيشترين فراواني را داشتند. ترسيم انسان بيش از انواع موجودات زنده بوده است. اغلب ساختمان‌هاي ترسيم‌شده نيز از گونه بلند‌مرتبه بودند. دركل ميزان گوناگوني رنگ‌ها و جزئيات، اندك ارزيابي گرديد و بيشترين اغراق در ترسيم به ترتيب از آنِ خودرو، چراغ راهنمايي و انسان بود. تحليل عاملي سنجه‌‌ها در كل 6 عامل را در تشكيل تصوير ذهني كودكان شناسايي نمودند كه به ترتيب عبارتند از: «طبيعت و بازي»، «مقررات خيابان»، «طبيعت آسمان»، «ساختار خيابان»، «منظر شهر» و «ساختار تقاطع». در كل عواملي كه به هندسه، ساختار و نظم حاكم بر خيابان مربوط بودند، بيشترين فراواني را در تصوير ذهني كودكان دارند. فقدان فعاليت‌هاي انتخابي و اجتماعي در ترسيم‌ها بيانگر ضعف خيابان‌هاي شهرهاي كشور در تحقق رويدادها است كه كاهش سرزندگي را در پي داشته است.