تدوين چارچوب نظري منظر شهري به كمك نظريه توليد فضا و نيروهاي مؤثر بر منظر

ramework Codification for urban scape using “the production of space” theory and influential forces on scape

مفهوم منظر شهر همواره با پيچيدگي‌هاي فراواني روبرو بوده است. از طرفي، مفهوم سيما نيز به ادبيات نظري رشته­ هاي طراحي شهري، معماري منظر و معماري وارد گرديده است و بر ايهام اين دو افزوده است. نبود وفاق دانشگاهي بر سر اين دو مفهوم، سوء برداشت‌هاي بسياري را موجب شده است. از طرفي، امروزه، واژه­ هاي منظر و چشم انداز از معناي اوليه­ي خود فاصله گرفته ­اند و به منظورهاي مختلفي مورد استفاده قرار مي­گيرند. اين مقاله تلاش دارد ضمن مرور مفهوم منظر در ادبيات موجود و برشمردن پيچيدگي­ هاي اين مفاهيم، ضرورت تدوين چارچوب نظري براي منظر شهري را نشان دهد. مرور مفاهيم نشان مي­دهد مفهوم منظر متأثر از رهيافت­هاي مختلف فلسفه ­ي علم بوده است و اكنون شاهد يك تغيير رهيافتي (پارادايمي) است كه مي­توان دگرگوني­هاي اجتماعي را نيز نشان دهد. اين مطالعه نشان مي­دهد تعريف پيشين منظر شهري مبتني بر رهيافت­ هاي «اثبات ­گرايانه» (پوزيتويستي) و «عقل­ گرايي انتقادي» است. با توجه به اين دو رويكرد است كه منظر شهري، مستقل از جامعه مورد بررسي قرار گرفته است. تدوين چارچوب نظري براي منظر شهري، نيازمند بازنگري بنيادين در اين رهيافت­ هاست. رهيافتي كه به جاي توصيف صرف منظر و مؤلفه­ هاي آن، به چرايي و چگونگي منظر بپردازد. اين تحقيق از نوع كيفي است و در اين راستا، از رهيافت واقع ­گرايي علمي، جهت تدوين نظريه منظر شهري كمك گرفته است. با اين نگاه و با استفاده از تحليل محتوا و به كمك نظريات هانري لوفور، سعي در بازتعريف مفهوم منظر مي­شود. منظر را نمي‌توان به منظر ذهني و منظر عيني تقسيم كرد و رابطه‌ي اين دو نيز تنها يك رابطه‌ي پديدارشناختي نيست. بنابراين «منظر نه سوژه است و نه ابژه، بلكه برونداد يك واقعيت اجتماعي است كه در يك ارتباط پديدارشناسانه و نشانه‌شناسانه از سوي استفاده‌كنندگان از فضا به صورت پويايي مورد ادراك قرار مي‌گيرد.»منظر به سه زير تعريف تقسيم مي­شود كه به واسطه­ي نيروهاي مؤثر بر منظر شهر، توليد و بازتوليد مي­گردند؛ «منظر ادراك‌شده»، «منظر تصور شده» و «منظر زيسته». سپس به كمك مفهوم نيروهاي مؤثر بر منظر، تلاش مي­شود ابهام­ هاي نظريه توليد فضا رفع شده و آن را براي چارچوب نظري منظري شهري متناسب كرد.