ساخت پرسش‌نامه‌ي بومي سنجش دين‌داري با رويكرد سلامت اجتماعي

Designing and verifying an instrument to measure religiosity

سابقه و هدف: دين عاملي تأثير‌گذار در نوع نگرش انسان به خود، محيط پيرامون و هدف زندگي محسوب مي‌شود كه تأثير فراواني در همه‌ي ابعاد زندگي بشر دارد. با وجود اين اهميت، تعريف حوزه، تعيين مفاهيم و مؤلفه‌هاي دين و دين‌داري با ابهامات نظري و روشي روبه‌رو است كه ريشه‌ي بسياري از اين ابهامات در نبود ابزار مناسب اندازه‌گيري نهفته است. ازاين‌رو، تهيه‌ي ابزار اندازه‌گيري معتبر و روا نخستين و مهم‌ترين گام در حوزه‌ي سنجش دين‌داري است. هدف اصلي اين پژوهش ساخت، اعتبار‌يابي و روايابي ابزار بومي سنجش دين‌داري است. روش كار: اين مطالعه‌ي روش‌شناختي از نوع ابزارسازي است. پس از مطالعه‌ي اسنادي، تهيه‌ي چارچوب ‌نظري و بانك سؤالات و همچنين بررسي روايي، پرسش‌نامه‌ي محقق‌ساخته‌ي دين‌داري در اختيار نمونه‌ي 500 نفري از شهروندان 18 سال به بالاي مناطق بيست‌ودوگانه‌ي شهر تهران قرار گرفت. جامعه‌ي هدف با استفاده از روش‌هاي نمونه‌گيري تصادفي و طبقاتي و متناسب با جنسيت، سن و پهنه‌ي محل سكونت انتخاب شد. از داده‌هاي به‌دست‌آمده براي به‌دست‌آوردن تحليل عاملي اكتشافي، آلفاي كرونباخ، روايي و پايايي پرسش‌نامه، شاخص‌هاي برازش و در نهايت معرفي پرسش‌نامه‌ي دين‌داري استفاده شد. در اين پژوهش همه‌ي موارد اخلاقي رعايت شده است و نويسندگان مقاله هيچ‌گونه تضاد منافعي گزارش نكرده‌اند. يافته‌ها: بر اساس نتايج تحليل‌ عاملي اكتشافي (08/0=RMSEA، 869/0=GFI و 907/0=CFI) كه داراي برازش مناسبي بود، هفت عامل تبيين‌كننده 6/65 درصد از واريانس كل دين‌داري را در بر مي‌گرفت. علاوه‌براين، همساني‌دروني (83/0=α) و همساني در طول زمان ابزار نشان داد كه پرسش‌نامه‌ي نهايي 21 سؤالي دين‌داري داراي پايايي پذيرفتني بود. نتيجه‌گيري: نتايج به‌دست‌آمده نشان مي‌دهد پرسش‌نامه‌ي محقق‌ساخته‌ي دين‌داري ايرانيان مسلمان داراي روايي­ سازه و پايايي پذيرفتني است و مي‌توان از آن براي سنجش دين‌داري در جوامع اسلامي استفاده كرد

Background and Objective: In spite of the paramount importance of religion in human life, the definition of its domain, concepts, and components is subject to theoretical and methodological uncertainty. The root of many of these ambiguities lies in the absence of appropriate measurement tools. Given that, the main purpose of this research is validating and determining reliability of a local instrument for measuring religiosity. Method: This study aimed at developing an instrument. The participants were provided with researchers' questionnaire developed after studying documents and providing the theoretical framework, preparing question banks and validity. The sample, 500 adult citizens over 18 years old in 22 districts of Tehran selected by using random sampling and classification according to gender, age, and area of residence. The obtained data were utilized for exploratory factor analysis, Cronbach's alpha reliability, validity criteria, indicators fitted, and eventually the introduction of religiosity questionnaire. In this research, all the Ethical issues were observed and authors declared no conflicts of interest. Results: Based on exploratory factor analysis (EFA), seven factors accounted for 65.67% of the religiosity variance. The results of exploratory factor analysis (RMSEA=0.08, CFI=0.907, GFI=0.869) show the 21-item questionnaire has an acceptable fit. The internal consistency (α=0.83) and consistency over time also indicated that the final questionnaire has acceptable reliability. Conclusion: Results show that the developed questionnaire is acceptable in terms of validity and reliability to be used in Islamic societies for measuring religiosity.