كليدواژه :
يخ‌سازي طبيعي و سنتي , يخچال , معماري بومي , محيط طبيعي , نايين
چكيده فارسي :
همان گونه كه آب انبارجهت انباشت و ذخيرۀ آب آشاميدني مورد استفاده قرار مي‌گرفت يخچال نيز مخزني جهت نگهداري و حفظ يخ بوده است. يخ در زمستان و در طي ماه‌هاي سرد سال تهيه شده و در طي فصول گرم، يخ ذخيره شده تا شروع زمستان سال بعد مورد استفاده قرار مي‌گرفت. در مناطقي كه اقليم آن باعث مي‌شده كه برف و يخ زمستاني در ارتفاعا‌ت پايدار بماند براي استفاده در فصول گرم از اين ذخاير استفاد مي‌شد و بناي خاصي براي توليد و ذخيره يخ وجود نداشت. اما در مناطق گرم و خشك ايران مانند شهرستان نايين كه داراي تابستان‌هاي نسبتاً طولاني و درجه حرارت بالاي هوا در تابستان هستند با استفاده از فنون معماري ايراني سازهاي به نام يخچال براي توليد، ذخيره و نگهداري يخ ساخته شده است. اين بناها با ساختار كالبدي و ويژگي‌هاي معماري كه داشتند يخ را از فصل زمستان تا آخر فصل تابستان به خوبي نگهداري مي‌كردند. بررسيها نشان ميدهد با وجود نقش و ويژگي‌هاي يخچال‌هاي نايين، تاكنون مطالعۀ كاملي در مورد آن‌ها صورت نگرفته است. اما امروزه عللي كه باعث پديد آمدن اين بناها در نايين شده است به تنهايي، خود ضامن حفظ و نگهداري اين آثار نمي‌باشد بلكه شرايط معمول زندگي امروزين با مقتضيات بهرهبرداري معمول از اين گونه آثار سازگار نيست و در حال حاضر به‌دليل مسايل بهداشتي و دستيابي به روش‌هاي صنعتي و بهداشتي توليد يخ مانند پديدار شدن يخچال‌هاي مكانيكي خانگي، به فضاهايي فاقد كاربري و متروكه تبديل شدهاند. پژوهش حاضر از روش توصيفي-تحليلي و ارزيابانه مبتني بر مطالعات ميداني و كتابخانهاي استفاده ميكند. براساس پيمايش ميداني مشخص شد در محدودۀ شهرستان نايين واقع در اقليم گرم و خشك منطقۀ مركزي ايران سه يخچال در شهر نايين، شهر بافران و محمديه وجود دارد. حوضچههاي يخبند، ديوار سايهانداز و مخزن گنبددار ذخيره و نگهداري يخ از فضاهاي كالبدي مرتبط با يخچال‌ها محسوب مي‌شوند.اين بناها به‌عنوان يكي از راهكارهاي معماري بومي براي مقابله با اقليم گرم و خشك نايين در انطباق كامل با شرايط محيطي بوده و داراي منافع اقتصادي نيز مي‌باشند.
چكيده لاتين :
Various climates and geographical variables of iran prompted architectures to design buildings based on principles of vernacular architecture in order to reach the optimal styles which are highly compatible with the climate. In years gone by, Naeen’s hot and arid climate galvanized people into finding an effective way to tackle this adverse climate condition; therefore, a variety of techniques and style of living were taken into place to comply with this situation. As Ab-anbār was used to store drinking water, Yakhchāl were constructed as reservoirs to preserve and store ice. Ice which was produced and stored during the winter and cold months of a year was used in hot months of the year. In the regions that climate is cold enough to maintain ice and snow stable in mountainous area during the whole year; no specific constructions were made to store ice. On the other hand, in arid and hot regions of Iran like Naeen, which have almost long summers with high air temperature, a structure called ice house was constructed based on Iranian architectural style so as to produce, store and preserve ice. The architectural features and physical structures of these constructions provided the chance to preserve ice, stored in the winter, until the end of the summer. Investigations show that despite the features and roles of the Yakhchāls of Naeen,. Nowadays, the reasons behind emergence of these constructions in Naeen per se cannot guarantee the preservation of them on the ground that modern life status is not compatible with the use of these structures. In fact, with the advent of industrial means of producing ice like refrigerators producing healthier ice with better sanitary condition, Yakhchāl have become desolate without any specific uses. This research is conducted by descriptive-analytical methods of study and assessing based on field and library research methods. Yakhchāls of Naeen including three ones located in Mohhamad abad, Baferan and Mohamadiye were placed out of residential area near gardens and farms in order to access water, channeled from Qanat, which is used to produce ice. The process of producing ice in Yakhchāl includes two stages. One of which is producing ice in ice-making ponds which covered by the shadow of walls and the second step is storing and preserving ice in an underground reservoir until a specific time (the summer). The first step is rooted in conformity with nature and circumstance. Avoiding futility and being Content which is one of the main elements of vernacular
