پديد آورندگان :
حجت، عيسي دانشگاه تهران - پرديس هنرهاي زيبا - دانشكده معماري، تهران , بلالي اسكويي، آزيتا دانشگاه هنر اسلامي تبريز - دانشكده معماري و شهرسازي , يزداني، ثنا دانشگاه هنر اسلامي تبريز - دانشكده معماري و شهرسازي
كليدواژه :
نقش جهان اصفهان , صاحب آباد تبريز , ميدان شهري , ساختار كالبدي , ساختار كاركردي
چكيده فارسي :
حضور ميدان؛ به عنوان يك فضاي باز شهري؛ پيش از اسلام و نيز پس از آن؛ در شهرسازي اسلامي؛ مورد توجه بوده است. ميدان صاحب آباد تبريز، ميدان شاه قزوين و ميدان نقش جهان اصفهان نمونه هايي از ميادين شهري به جا مانده ازگذشته و نشان دهنده قدرت حكومت‌ها و باريك بيني رجال دولتي زمان خود (عصر صفوي 906-1148 ه.ق) مي‌باشند. بر اساس نظريه‌هاي پژوهشهاي اخير ميدان نقش جهان اصفهان در زمان احداث (شاه عباس اول صفوي، 998-1038 ه.ق) از ميدان صاحب آباد تبريز كه پيش از صفويه و در زمان آق قويونلوها (870- 896 ه.ق) طرح ريزي و احداث گرديده بود، الگو برداري شده و از آنجايي كه كالبد به‌جامانده مجموعه صاحب آباد تبريز بيشتر مربوط به ساخت‌وسازهاي دوره قاجار بر روي ويرانه‌هاي بناهاي مجموعه حكومتي دوره‌هاي قبل مي‌باشد، پذيرش نظريه مذكور، منجر به ارائه طرح‌هاي بازآفريني صاحب آباد با تقليد صرف از كالبد امروزي نقش جهان و بدون توجه به ساختار اصيل اين مجموعه در دوره‌هاي شكل گيري و اوج آن در گذشته شده است. بنابراين در پژوهش حاضر بر اساس تحليل محتوا و راهبرد تاريخي- تطبيقي به مطالعه پيشينه، تاريخچه شكل گيري و تحولات و دگرگوني‌هاي مرحله به مرحله دو مجموعه صاحب آباد و نقش جهان در روند تاريخ پرداخته و در نهايت با مطالعه تطبيقي طرحواره هاي ترسيم شده، شناسايي تشابهات و تفاوت‌هاي ساختار كالبدي و كاركردي اين دو مجموعه در چهار بازه زماني محقق گشته است. نتايج حاصل حكايت از وجود بيشترين اشتراكات در پيشينه قبل از احداث دو مجموعه و بيشترين افتراقات در وضع موجود آنها داشته كه در سير تحول تاريخي نيز، دو مجموعه در بعد كاركردي و نوع كاربري ها و عملكرد هاي موجود شباهت هاي بسياري نسبت به بعد ساختاري و شكلي را داره بوده اند. همچنين بزرگترين تفاوت كالبدي دو مجموعه عدم محصوريت ميدان صاحب آباد نسبت به نقش جهان بوده كه منجر به دگرگوني ها و افول مجموعه مذكور تا به عصر حاضر گشته است. پذيرش قطعي اين فرضيه نيز كه مجموعه نقش جهان اصفهان، در هر دو بعد كالبدي و كاركردي نمونه مشابه و عينا به جا مانده از مجموعه صاحب آباد تبريز مي باشد صحيح به نظر نمي رسد و مي توان عنوان كرد كه ساختار كلي مجموعه صاحب آباد در دوره اوج شكوهش (دوره شاه طهماسب صفوي) مي‌توانسته الگوي يك فضاي شهري با عملكردهاي مختلف حكومتي-سياسي، اجتماعي-فرهنگي، مذهبي و ورزشي براي احداث ميدان نقش جهان گردد.
چكيده لاتين :
Paying attention to the importance of square can be seen in architecture and organization of physical space of Iranian cities in the past, before Islam and also after that in Islamic urbanization. Saheb-Abad square of Tabriz, Shah square og Qazvin and Naghsh_e_Jahan square of Isfahan are samples of past squares which present power of governments and subtlety of governmental kings that build them. Based on recent researches theories, Naghsh_e_Jahan square of Isfahan was built (at the age of first Abbas of Safavi kings, i.e. (998-1038 AH.), according to Saheb-Abad square of Tabriz which is built before Safavieh era and during Aq-Qounlou era (870-896 AH) and it was influenced by architecture of Saheb-Abad square of Tabriz and because remaining physical structure of Saheb-Abad complex of Tabriz is mainly related to buildings that were made during age of Qajar kings on the buildings of governmental complex of previous eras, acceptance of this assumption resulted in proposing renewing projects of Saheb-Abad with full imitation of now a days physical structure of Naghsh-e-Jahan which is exists now and without paying attention to original structure of Saheb-Abad and when it came to existence and when it was on its tip-top, in the past. Then in this research, based on both Saheb-Abad and Naghsh-e-Jahan research which are studied based on content analyzes historical-comparative guideline appearance, and step by step transformation, in the past. Finally, according to comparative study of mapped schema, recognize of similarities and differences of these two complex were found, both physically and functionally, in four time periods. The results indicate that there are the most common similarities in the history before the construction of the two square and the most differentials in their current state. In the course of historical evolution, two square are very similar in terms of functional and the types of uses than the physical dimensions. Also, the greatest point of physical distinction is the uncertainties of the Sahib Abad field, which has led to many changes and further decline of this collection up to the present.the complete acceptance of this assumption which Naghsh-e-Jahan of Isfahan is a similarity of Saheb Abad complexes of Tabriz, both functionally and physically, cannot be correct and it can be said that the overall structure of the Saheb Abad complex in the peak of its glory (the period of Shah Tahmasb Safavid) could have been the pattern of an urban space with various governmental-political, socio-cultural, religious, and sporting activities for the construction of the Naghsh-e-Jahan of Isfahan.
