كليدواژه :
آينده‌پژوهي , هوش سازماني , سايبرنتيك سازماني , ميان‌رشتگي , مدل سيستم‌هاي مانا , رويكرد سيستمي
چكيده فارسي :
دنياي مديريت و سازمان به عنوان يك حوزه ميان‌رشته‌اي، به‌ويژه در عصر حاضر مملو از دوگان‌هاي متعددي است كه مديريت در عمل را به‌خصوص براي سازمان‌هاي دولتي به اقدامي سهل ممتنع بدل ساخته است؛ دوگان‌هايي چون كنترل و انعطاف‌پذيري، تمركز و عدم تمركز، آينده‌گرايي و حال‌نگري، توجه به منابع داخلي و نگاه به محيط بيروني و مانند آن. جمع بهينه و اثربخش اين دوگان‌ها در ميزان توفيق عملكرد سازمان و مديريت بسيار مؤثر است و اين مهم در قابليت‌هاي رويكرد سيستمي، دست كم به لحاظ نظري، نهفته است. مدل سيستم‌هاي مانا مدلي مبتني بر سايبرنتيك سازماني (به عنوان يكي از شاخه‌هاي اصلي رويكرد سيستمي) است كه توانسته با بهره‌مندي مناسب از تفكر ميان‌رشته‌اي، تا حدود زيادي فاصله اين قبيل دوگان‌ها و چالش‌هاي اصلي مديريت را در يك مدل‌سازي سيستمي از ساختار سازمان به حداقل رساند. به رغم آنكه اين مدل در دنيا مدلي شناخته‌شده است و پروژه‌هاي متعدد در سطوح مختلف (از سطح بنگاه تا سطح سازمان‌هاي دولتي و اداره حكومت) بر اساس آن طراحي و اجرا شده است؛ در ايران تاكنون چندان شناخته‌شده نيست. نوشتار حاضر با هدف جبران اين فقر نظري و كاربردي و با روش اسنادي به مرور موارد اصلي زير درباره اين مدل مي‌پردازد: مفاهيم پايه‌اي مدل نظير سايبرنتيك، مهندسي تنوع، بازگشت‌پذيري و خودالگوگيري؛ عرصه‌هاي ميان‌رشتگي مدل (دست كم در سه عرصه خاستگاه شكل‌گيري، نظام مسائل و موضوعات پژوهشي و راه حلها و راهكارها)؛ روش‌شناسي و سيستم‌هاي پنج‌گانه اصلي آن؛ برخي از مهم‌ترين كاربردها و پيشرفت‌هاي اخير مدل؛ عمده مزايا و انتقادات وارد بر اين مدل سيستمي؛ و درنهايت برخي كاربردهاي پيشنهادي آن براي طراحي ساختارهاي دولتي در ايران.
چكيده لاتين :
Nowadays, management and organization is rife with various dichotomies which turn management to the easy but at the same time difficult action, especially in public organizations; dichotomies such as control vs. flexibility, centralization vs. decentralization, inside vs. outside view and so on. In fact, appropriate and optimal aggregation of these dichotomies is very effective in success of management and organization’s performance and it, at least theoretically, lies in system approach. The Viable Systems Model (VSM) is based on Organizational Cybernetics, as a main branch of system approach, which, through making use of the advantages of interdisciplinary approach, could largely solve and minimize the distance between these dichotomies. Although this systemic model is well-known in other countries and has been implemented in various projects from firm level to public administration level, it is not well-recognized in Iran. Therefore, it is necessary to present theoretical and practical concepts of this model to the Iranian scientific and managerial society. This article, with the aim of compensating for theoretical poverty in extant studies, by using documentary methods, reviews these main subjects: basic concepts of VSM such as cybernetics, variety engineering, recursivity and autopoiesis, the interdisciplinary aspects of model (at least in three subjects: its origin, the system of research problems and subjects, and solutions and modus operandi), methodology and five systems of VSM, VSM in action and some of its applications and also some advantages and critique of VSM, and finally, some implications of VSM in designing public organizations structures in Iran.
