تاثير متقابل موسيقي مذهبي و معماري عصر قاجار در تحول فضاهاي جمعي اسلامي(نمونه موردي: تكيه دولت تهران)

فضاهاي جمعي شهرهاي ايران پس از اسلام، تحت تأثير آموزه ها و فرامين اين دين مبين شكل گرفته است. كيفيت و كاركرد همراه با عوامل كالبدي به كار رفته در شهرها منجر به ايجاد فضاهاي جمعي و افزايش حضور مردم در اين فضاها گرديده است. در دوره قاجار با شروع حكومت ناصرالدين شاه و روابط اقتصادي و فرهنگي ايران با كشورهاي اروپايي و تحولاتي چون سفر شاهان قاجار به اروپا، اعزام دانشجويان به خارج از كشور و تأسيس دارالفنون، زمينه تأثيرپذيري ايران از فرهنگ غربي فراهم آمد. ناصرالدين شاه كه در مسافرت هايش به اروپا با تئاترها و سالن هاي نمايش آنجا آشنا شده و چنين نمايش هايي مورد پسندش واقع شده بود، دستور به ساخت مكاني داد كه نمايش هاي بزرگ در آن برگزار شود، اين مكان بعدها به تكيه دولت معروف گشت كه باشكوه ترين تعزيه ها در آن برگزار مي شد. شاهزادگان و بزرگان و اشراف دولت هم به پيروي از شاه، هر يك مجالس تعزيه خواني به راه انداختند. رفته رفته در هر محله و گذر بزرگ تهران تكيه هايي ساخته شد كه مخارج آن را ساكنان هر محل فراهم مي كردند. اين آغازي بود بر ايجاد بناهايي براي جا دادن تعداد افراد زيادي كه به منظور تماشاي تعزيه و برپايي عزاداري گرد هم جمع مي آمدند. چرا كه پيش از آن رسم نبود نمايش و موسيقي را براي توده مردم عرضه كنند و موسيقي تنها در مجالس خلوت اهل فن مطرح مي شد. در اين مقاله با روش توصيفي-تاريخي، ابتدا به بررسي موسيقي عصر قاجار و نيازي كه در آن دوره براي ايجاد فضاهاي جمعي پديد آمد پرداخته شده است؛ سپس پاسخ هايي كه معماري آن عصر به اين نياز داد و پيشينه و جايگاه تكيه ها و نمايش خانه ها در ايران مورد بررسي قرار گرفته است. بناي تكيه دولت تهران به عنوان نمونه موردي اين پژوهش، مورد تحليل فضايي و كالبدي معماري قرار گرفته است.