تغييرپذيري مكاني ويژگي‌هاي خاك در يك واحد نقشه تناسب كيفي (مطالعه موردي: كشت سويا در منطقه آستانه، استان گيلان)

سابقه و هدف: نقشه‌هاي خاك، منبع معمول و رايج اطلاعات خاك براي ارزيابي تناسب اراضي هستند و تهيه آنها، همواره از مهم‌ترين بخش‌هاي مطالعات خاك محسوب مي‌شود. در واقع، نقشه‌برداري خاك در مديريت اراضي تأثير به‌سزايي دارد، زيرا به‌عنوان منبع داده‌هايي از خاك محسوب مي‌شود كه به‌منظور تصميم‌گيري در مورد تناسب اراضي براي اهداف مختلف، مورد استفاده قرار مي‌گيرد. بنابراين، دقت نقشه‌هايي كه براي توصيه كشت محصول استفاده مي‌شوند، به دقت نقشه خاك بستگي دارد .از آنجا كه خاك، يك سيستم پيچيده است و عوامل مؤثر بر تغيير و تحولات آن به خوبي قابل شناسايي نيستند، بنابراين تهيه نقشه‌هايي از خاك، كه توانايي نمايش پراكنش و تغييرات خاك را داشته باشند، يكي از دغدغه‌هاي اصلي خاكشناسان مي‌باشد. پژوهش حاضر به‌منظور ارزيابي كيفي تناسب بخشي از اراضي منطقه آستانه استان گيلان براي كشت آبي سويا و بررسي ميزان تغييرپذيري مكاني ويژگي‌هاي خاك، در يكي از واحدهاي نقشه تناسب كيفي به‌دست آمده در منطقه مطالعاتي انجام شد. مواد و روش‌ها: به‌منظور ارزيابي كيفي تناسب اراضي منطقه مورد مطالعه، 24 خاك‌رخ حفر گرديد. پس از تعيين خاك‌رخ‌هاي شاهد، انجام آزمايش‌هاي لازم و رده‌بندي خاك‌ها، ارزيابي تناسب كيفي واحدهاي اراضي بر اساس نتايج خاك‌رخ‌ شاهد مربوط به هر واحد، به روش پارامتريك انجام شد. در مرحله بعد، به‌منظور آگاهي از چگونگي تغييرپذيري مكاني ويژگي‌هاي خاك،‌ در يكي از واحدهاي نقشه تناسب كيفي به‌دست آمده، 76 نمونه خاك سطحي (صفر تا 30 سانتي‌متر) برداشت شد. نمونه‌برداري در قالب الگوي نمونه‌برداري شبكه‌اي منظم، در پلاتي به ابعاد 80×380 متر و با فواصل 20×20 متر انجام پذيرفت. پس از اندازه‌گيري ويژگي‌هاي خاك شامل درصد رس، سيلت، شن، ماده آلي، كربنات كلسيم معادل، pH و قابليت هدايت الكتريكي خاك، پهنه‌بندي متغيرهاي مورد مطالعه با استفاده از روش كريجينگ معمولي صورت گرفت. يافته‌ها: نتايج ارزيابي تناسب كيفي نشان داد كه منطقه مورد مطالعه براي كشت سويا، تناسب متوسط (S2) و بحراني (S3) دارد و محدوديت اصلي براي كشت اين محصول، وضعيت زهكشي منطقه مي‌باشد. توصيف آماري ويژگي‌هاي خاكي مطالعه شده در واحد اراضي با كلاس تناسب كيفي S3 نشان داد كه از بين ويژگي‌هاي مورد بررسي، pH با 1/03 درصد و قابليت هدايت الكتريكي خاك با 24/35 درصد به ترتيب داراي كم‌ترين و بيش‌ترين ضريب تغييرات هستند. تحليل تغييرنماها حاكي از آن بود كه تمامي متغيرها داراي ساختار مكاني هستند؛ به‌طوري‌كه دامنه تاثير تغييرنماها از 22/1 متر براي pH تا 120 متر براي قابليت هدايت الكتريكي خاك در نوسان بود. نقشه‌هاي كريجينگ نشان مي‌دهند كه ويژگي‌هاي خاك در منطقه مورد مطالعه الگوي تصادفي نداشته و داراي پراكنش مكاني مي‌باشند. از آن‌جا كه نقشه‌هاي كريجينگ، مربوط به واحد اراضي با كلاس تناسب كيفي S3w مي‌باشد، بيانگر آن است كه تعميم كلاس تناسب خاك‌رخ شاهد، به كل واحد نقشه و يكنواخت فرض كردن ويژگي‌هاي خاك در واحدهاي نقشه‌هاي تناسب كيفي، دور از واقعيت و گمراه كننده است. نتيجه‌گيري: الگو و پراكنش مكاني ويژگي‌هاي خاك مي‌تواند حتي در يك مزرعه و تحت مديريت يك زارع نيز متفاوت باشد. استفاده از واحدهاي نقشه خاك به‌عنوان واحدهاي نقشه تناسب اراضي به‌دليل تعميم نتايج خاك‌رخ شاهد به كل واحد خوش‌بينانه است و استفاده از اين چنين نقشه‌اي به‌منظور برنامه‌ريزي استفاده از اراضي، واقعيت اين واحدها را نشان نداده و از قابليت اعتماد كافي برخوردار نيست. با اين وجود استفاده از اطلاعات ساير خاك‌رخ‌ها علاوه بر خاك‌رخ شاهد و بكارگيري علم زمين آمار مي‌تواند دقت و كيفيت نقشه‌هاي تناسب اراضي را ارتقا دهد.