مقايسه‌ي نگرش روش‌هاي نقشه‌برداري سنتي و رقومي خاك با استفاده از رويكرد تفرق كاركردي (مطالعه‌ي موردي: دشت شهركرد، استان چهارمحال و بختياري)

سابقه و هدف: اطلاعات كافي از تغييرپذيري مكاني كلاس‌هاي تناسب اراضي مي‌تواند گامي جديد در راستاي بهره‌وري بهينه از اراضي باشد. در اين راستا، تفرق خاك معياري براي كمّي‌كردن اين تغييرات است. از سوي ديگر، اطلاعات نقشه‌ خاك به‌طور عمده به‌عنوان نقشه‌ي پايه براي تهيه‌ نقشه‌هاي ارزيابي تناسب اراضي استفاده مي‌شوند. با اين وجود، تا كنون مطالعات اندكي به بررسي تغييرپذيري كلاس‌هاي تناسب اراضي با استفاده از شاخص‌هاي تفرق و روش‌هاي مختلف نقشه‌برداري پرداخته‌اند. پژوهش حاضر مي‌كوشد تا با بررسي تفرق كاركردي در سطوح كلاس و زيركلاس تناسب اراضي براي محصولات گندم، يونجه، ذرت و سيب‌زميني در يك واحد اراضي مشخص، نقش روش‌هاي نقشه‌برداري سنتي و رقومي خاك را در بيان تغييرپذيري كلاس‌هاي تناسب اراضي بررسي نمايد. مواد و روش‌ها: در مساحتي بالغ بر 10000 هكتار از اراضي دشت شهركرد استان چهارمحال و بختياري، 120 خاك‌رخ با فواصل تقريبي 750 متر حفر، تشريح و نمونه‌برداري شدند و ويژگي‌هاي فيزيكي و شيميايي آن‌ها تعيين گرديدند. نقشه‌ خاك در سطح فاميل رده‌بندي آمريكايي تهيه شد و ميانگين‌ وزني ويژگي‌هاي خاك تا عمق ريشه (براي گياهان يكساله و چندساله، به‌ترتيب عمق 100 و 150 سانتي‌متري) براي خاك‌رخ‌هاي شاهد آن محاسبه گرديد. بر مبناي روش فائو، كلاس و زيركلاس تناسب كيفي اراضي براي محصولات مورد نظر با استفاده از روش پارامتريك (معادله‌ي ريشه دوم) به‌دست آمدند. براي تمامي محصولات، با استفاده از اطلاعات تمامي خاك‌رخ‌ها، نقشه‌هاي رقومي تناسب اراضي در دو سطح مذكور با مدل درختان تصميم‌گيري تصادفي تهيه شدند. سپس، به‌منظور بررسي تفرق كاركردي براي هر محصول، واحدي كه در نقشه‌ي تناسب اراضي داراي مساحت بيشتري بود انتخاب و همان واحد بر روي نقشه‌ رقومي قرار داده شد. شاخص تفرق شانن در نقشه‌هاي سنتي، بر اساس اطلاعات تمامي خاك‌رخ‌ها و براي نقشه‌هاي رقومي بر اساس اطلاعات تمامي پيكسل‌هاي موجود در واحد، در دو سطح كلاس و زيركلاس تعيين گرديد و اختلاف ميانگين آن‌ها بين دو نقشه از نظر آماري مورد بررسي قرار گرفت. يافته‌ها: نتايج نشان داد كه براي تمامي محصولات مورد مطالعه در سطح كلاس تناسب اراضي، اختلاف معني‌داري بين شاخص تفرق حاصل از دو روش نقشه‌برداري وجود ندارد و در سطح زيركلاس، تنها براي محصول سيب‌زميني، اين اختلاف در سطح اطمينان 95 درصد معني‌دار است. همچنين، براي تمامي محصولات مورد نظر و با استفاده از دو روش نقشه‌برداري، مقدار تفرق شانن از سطح كلاس تناسب به زيركلاس تناسب اراضي، افزايش يافت. اين اختلاف، براي محصولات يونجه، ذرت و سيب‌زميني در هر دو روش نقشه‌برداري و براي محصول گندم در روش رقومي، در سطح احتمال 0/001 معني‌دار بود. نتيجه‌گيري: نتايج پژوهش حاكي از آن است كه بيان تغييرپذيري كلاس‌هاي تناسب اراضي بيش از آنكه متأثر از روش نقشه‌برداري و نوع محصول باشد، به معيارهاي فائو و دامنه‌ قراردادي تغييرات ويژگي‌هايي كه براي تعيين كلاس تناسب اراضي استفاده مي‌شوند؛ وابسته است. بنابراين، به‌نظر مي‌رسد كه تصحيح جدول‌هاي نيازهاي رويشي محصولات زراعي به‌صورتي كه بتواند تغييرات تدريجي خاك و تأثير آن‌ها بر روي محصولات زراعي را نمايان سازد، مي‌تواند نقش مهمي در مديريت بهينه و صحيح منابع ايفا نمايد.