ارزيابي تناسب اراضي منطقه هشترود با فرآيند تحليل سلسله مراتبي فازي براي تيپ بهره وري نخود آبي

سابقه و هدف: ارزيابي تناسب اراضي با دستورالعمل فائو معمول‌ترين رويكرد براي ارزيابي اراضي بوده كه مبتني بر پارامترهاي بيوفيزيكي و پارامترهاي اقتصادي‌اجتماعي اراضي است. فائو براي ارزيابي و تهيه نقشه‌هاي تناسب از شيوه بولين استفاده مي‌كند كه توسط عده‌اي از محققين ارزيابي مورد نقد و انتقاد قرار گرفته است چرا كه طبيعت پيوسته خاك و عدم قطعيت در اندازه‌گيري‌ها را در نظر نمي‌گيرد، بنابراين براي چيره شدن بر مشكلات ابهام در تعريف و ساير عدم قطعيت‌ها روش فازي پيشنهاد شده‌است. فرآيند تحليل سلسله مراتبي نيز ضرايب وزني مورد نياز براي ارزيابي تناسب اراضي را با كمك ماتريس ارجحيت براي همه معيارهاي موثر با استفاده از مقايسات جفتي با ضرايب الويت قابل تغيير محاسبه و نظرات كارشناسي را وارد مدل مي‌كند. نهايتا تناسب اراضي استنتاج شده با روش تلفيقي فازي و فرآيند تحليل سلسله مراتبي نه‌تنها وابسته به توابع عضويت فازي بوده بلكه وابسته به وزن اختصاص يافته به همه ويژگي‌ها است. اين مقاله از روش فرآيند سلسله مراتبي فازي براي ارزيابي تناسب اراضي استفاده مي‌كند و فرصتي براي مدل‌سازي توليد نخود آبي در يك مطالعه موردي شهرستان هشترود (جنوب استان آذربايجان شرقي) مي‌باشد. مواد و روش‌ها: داده‌هاي مورفولوژيكي و آزمايشگاهي از 29 خاكرخ در مزارع نخود شهرستان هشترود جمع‌آوري شد. ويژگي‌هاي خاك و زمين‌نما بر اساس بررسي منابع و ميزان وزن‌هاي ارايه شده بر اساس نظرات كارشناسي انتخاب گرديد. براي ارزيابي تناسب اراضي در مرحله اول ساختار سلسله مراتبي تشكيل گرديد. در مرحله دوم مقادير ويژگي‌هاي اراضي انتخاب شده به‌وسيله توابع عضويت متقارن و نامتقارن فازي‌سازي شدند. در مرحله سوم اثرات متقابل و ارزش مربوط به هر ويژگي برآورد شد. وزن‌ها از مقايسه‌هاي جفتي روش فرآيند تحليل سلسله مراتبي بر اساس نظرات كارشناسي به‌دست آمد. در مرحله چهارم لايه‌هاي وزن‌دار با تابع مربوطه تشكيل گرديد. نهايتا تناسب اراضي با تركيب لايه‌هاي وزن‌دار اراضي تعيين گرديد. براي سنجش صحت مدل ارزيابي نيز از تطابق و عدم تطابق بين نقشه تناسب اراضي و توليد واقعي استفاده شد. يافته‌ها: نتايج نشان داد كه هيچ نقطه‌اي در منطقه مورد مطالعه با توابع عضويت پيوسته برابر يك (كاملا متناسب) ارزيابي نشد. در اين روش توابع عضويت براي برخي از ويژگي‌هاي موثر در توليد نخود آبي برابر يك است، با اين حال تناسب نهايي علاوه بر اينكه به مقادير توابع عضويت وابسته است به وزن‌هاي اختصاص داده شده به هر ويژگي با روش فرآيند سلسله مراتبي نيز بستگي دارد. همچنين نتايج مويد اين مطلب است كه اغلب منطقه مطالعاتي (2/62 درصد) با توابع عضويت مربوطه در كلاس‌هاي تناسب 6/0 تا 7/0 طبقه‌بندي شدند. ظرفيت تبادل كاتيوني (179/0)، ظرفيت نگهداري آب در دسترس (161/0) و كربنات كلسيم (143/0) وزن بيشتري نسبت به ساير معيارها اخذ نمودند، بنابراين به‌عنوان مهم‌ترين معيارها در تناسب اراضي منطقه محسوب مي‌شوند. تطابق بين نقشه تناسب اراضي و توليد واقعي نيز 7/76 درصد است كه نشان‌دهنده كارايي بالاي مدل بوده و روش مورد استفاده نتايج دقيقي را به دليل اينكه موارد نامشخص را در ارتباط با شرايط مرزي معيارها مورد خطاب قرار مي‌دهد، ارايه مي‌كند و اثرات ويژگي‌هايي را كه ارزش نزديك به مرزهاي كلاس تناسب مورد نظر دارند را محاسبه مي‌نمايد.نتيجه‌گيري: روش فرآيند تحليل سلسله مراتبي فازي به دليل تطابق با بسياري از ويژگي‌هاي خاكي اراضي مي‌تواند يك توزيع قابل درك از مقادير تناسب اراضي ارائه نمايد.