بررسي تأثيرات متقابل ساختاري و شكلي كالبد بازار سرپوشيده شهر اراك بر شكل گيري تعزيه سيار در اراك

An Investigation of the Mutual Structural and Formal Influences of the Body of Arak’s Roofed Bazaar on the Formation of Mobile Ta’zieh in Arak

معماري بازار شهر اراك نتيجه تداوم تجربه‌هاي ارزشمندي است كه از انطباق محيط و عملكردهاي گوناگون بازار به وجود آمده است. در اين معماري تلاش زيادي براي ايجاد يكپارچگي و وحدت در فضاهاي گوناگون بازار صورت گرفته است. ساختار كالبدي مجموعه بازار اراك بر اساس طرحي از پيش انديشيده، احداث ‌شده و از جمله بازارهايي است كه مسير آن مستقيم و داراي تقارن هندسي بوده و داراي مسيري آزاد و منحني نيست. تعزيه سيار اراك و بازار به عنوان محل اجراي آن سؤالاتي را در ذهن به وجود مي‌آورد كه چگونه شكل، فرم و ساختار بازار اراك در شكل‌گيري تعزيه سيار مؤثر بوده است؟ سؤال ديگر ايت است كه آيا سيار بودن تعزيه بر استخوان‌بندي مكان بازار مؤثر بوده است؟ نكته حائز اهميت، سلسله‌مراتب پاسخگويي به سؤالات است. فرض پژوهش براين است كه عدم وجود فضايي مناسب براي اجراي تعزيه، دليل انتخاب بازار به عنوان محل اجراي تعزيه بوده است. احياي مقوله مغفول مانده تعزيه سيار، تحليل رفتاري تعزيه در بستر آن و كنكاش در قابليت محيط بازار، ضرورت انجام اين تحقيق است. روش تحقيق پژوهش حاضر، تاريخي– تحليلي است. جمع‌آوري اطلاعات از طريق مطالعات كتابخانه‌اي، تحقيقات ‌ميداني و مصاحبه‌هاي عميق صورت گرفته است. هدف پژوهش حاضر بررسي تأثيرات ساختاري و شكلي متقابل تعزيه و كالبد انجام آن (بازار) در شهر اراك است. در اين پژوهش، مراسم مذهبي خاص و ناشناخته تعزيه سيار معرفي شده و به انعطاف‌پذيري تعزيه سيار به دليل خطي بودن بازار، وجود مساجد مشخص، رقابت محله‌اي، روابط اقتصادي بازاريان، و نيز عدم وجود فضاي مدور پرداخته خواهد شد. آنگاه به اين موضع اشاره خواهد شد كه تعزيه سيار در نمايش‌نامه، سناريو، زمان‌بندي روايت و جانمايي اشخاص تغييرات داده تا بتواند آن را به صورت تسلسلي و پشت سر هم در قطعات مختلف به مردم در بازار نمايش ‌دهد. در نهايت نتيجه گرفته شده كه يكي از دلايل اجراي سلسله مراتبي تعزيه در بازار اراك خطي بودن محل اجراي آن است.

The architecture of Arak’s bazaar is a result of the continuity of valuable experiences which are due to the concordance between the environment and various functions of bazaar. In this architecture a lot of effort has been put to create integrity and unity in different spaces of bazaar. The physical structure of Arak’s bazaar is created based on an aforethought proposal, i.e. it has a straight symmetric path instead of a freely curved structure. Mobile Ta’zieh of Arak and bazaar as the place for its performance brings up questions about the effect of shape, form and structure of bazaar on the formation of this type of Ta’zieh. Has the mobility of Ta’zieh affected the structure of bazaar? The order of answers to these questions is also important. The research hypothesis is that the lack of a suitable space for performing Ta’zieh has been the reason behind selecting bazaar as the site for its performance. Reviving the neglected issue of mobile Ta’zieh, behavioral analysis of Ta’zieh in its context and exploring the potential of bazaar’s environment necessitate this study. The research method for this study is analytical-historical. Data is collected through library studies, field research and conducting in-depth interviews. The aim of this study is to examine the interaction between structure and form of mobile Ta’zieh and the body of its performance (bazaar) in the city of Arak. In this study, the special and unknown ritual of mobile Ta’zieh is introduced and the flexibility of this ritual due to lack of circular space, the linearity of bazaar, local competition, economic relations of merchants, and the presence of particular mosques are discussed. Then, it is pointed out that mobile Ta’zieh has changed the drama, scenario, the timing of the narrative and location of persons in order to show it to the people in bazaar as a sequence in different parts. Finally, it is concluded that one of the reasons for hierarchical performance of Ta’zieh in Arak’s bazaar is the linearity of the place within which it is performed.