چارچوب بكارگيري فن SWOT در برنامه‌ريزي فضايي مبتني بر تفكر راهبردي

A Framework for application of SWOT Technique in Spatial Planning Based on Strategic Thinking

به‌كارگيري كارامد فنون و روش‌هاي برنامه‌ريزي در رهيافت‌هاي مبتني بر تفكر راهبردي نيازمند درك درست پايه‌هاي نظري پشتيبان اين فنون و روش‌ها است. فن SWOT پس از توسعه نخستين آن در مديريت كسب ‌وكار در برنامه‌ريزي فضايي نيز كاربرد گسترده‌اي يافته است و در فعاليت‌هاي برنامه‌ريزي فضايي در كشور ايران نيز بكار گرفته مي‌شود، در حالي كه چارچوب بكارگيري آن، چنانكه كه پاسخگو به چارچوب نظري پشتيبان آن (يعني تفكر راهبردي) و زمينه بكارگيري آن (يعني برنامه‌ريزي فضايي و متفاوت از مديريت كسب‌وكار)، باشد تدقيق نشده است هدف اصلي اين تحقيق تبيين ماهيت و چگونگي استفاده از فن SWOT (در برنامه‌ريزي فضايي) در چارچوب تفكر راهبردي و رهيافت اختيار راهبردي است. اين مقاله روش كاري دوگانه را اختيار مي‌كند كه نخست در بعد توصيفي- تحليلي، به ارتباط فن SWOT با ويژگي‌هاي برنامه‌ريزي فضايي مبتني بر تفكر راهبردي مي‌پردازد و دوم در بعد تحليلي- تجويزي، چارچوب بكارگيري اين فن را چنان‌كه به ارتباط رديابي شده پاسخ‌گو باشد پيشنهاد مي‌كند. روش پژوهش مبتني بر تحليل محتواي پژوهش‌هاي برنامه‌ريزي فضايي و مديريت است. اين مقاله چارچوبي شامل سه مرحله اصلي براي بكارگيري فن SWOT در برنامه‌ريزي فضايي و رفع ابهام‌هاي ناشي از تفاوت‌هاي بكارگيري اين فن در برنامه‌ريزي فضايي متفاوت با مديريت كسب‌وكار در بخش خصوصي پيشنهاد مي‌كند. در مرحله نخست سيستم برنامه‌ريزي فضايي و محيط آن شناسايي مي‌شود تا امكان تعيين عوامل دروني (يعني عناصر سيستم برنامه‌ريزي فضايي) و عوامل بيروني (يعني عناصر محيط سيستم برنامه‌ريزي فضايي) در مراحل بعدي اين فرايند فراهم شود. در دومين مرحله كه چارچوب سيستماتيك براي تحليل راهبردي تدوين مي‌شود، پيشنهادهاي اين مقاله براي پرسش‌هاي كليدي تعيين‌كننده عوامل دروني و بيروني معرفي مي‌شوند. مرحله سوم پيشنهاد مجموعه گزينه‌هاي راهبردي امكان‌پذير از طريق رويارويي عوامل دروني و بيروني است، يعني طراحي راهبردهاي برنامه‌ريزي فضايي كه با توجه به نقاط قوت و ضعف سيستم از يك‌سو، و قيود و عدم و قطعيت‌هايي كه بر سيستم اثرگذار هستند، امكان‌پذير و مقدور باشند.

SWOT strategic analysis technique has had a vast use in spatial planning. However, there has not been enough consideration to the necessity of its adaptation with the complexities of spatial planning , including dealing with a network of decision makers organization in public sector - instead of just one organization in private sector - the complicated relationships among them and enormous stake-holders with different interests - versus limited stakeholders with one common objective in private sector. This article aims to redefine this technique and its uses in spatial planning through explaining its two theoretical and practical aspects. Firstly, it would be explained the theoretical origins of SWOT technique in spatial planning. This would be aimed through introducing strategic thinking and strategic approach in planning, its characteristics and its contribution to spatial planning. In other words, the relationships between these characteristics with the abilities of SWOT would be illustrated. Later, practically the complexity and difficulties of using this technique in spatial planning -versus corporate planning - would be discussed in order to design a framework to clarify these ambiguities and redefine a framework to apply practice this technique.. To sum up, this article would be examined the designed framework in Tehran activities and vocation planning. This objective would be done through a four steps process, as follows: (a) introducing the system boundaries and its environment; (b) identifying the controllable internal factors in system and the outputs in two categories named strengths and weaknesses; (c) identifying the external factors including opportunities and threats in the environment of uncontrollable uncertainties and constraints; and (d) preparing alternative strategies including synergic strategies, consistency strategies, contingency strategies and conservative strategies.