كليدواژه :
پزشكي سنتي , مردم‌شناسي فرهنگي , پزشكي مردمي , كليميان يزد , يزد
چكيده فارسي :
زمينه: جمعيت كنوني كليميان يزد بازماندگان جماعت بسيار پرشمار و كهني از اين قوم در نواحي ايران مركزي است. قدمت سكونت اين قوم در يزد در طول دوران تاريخ ايران اسلامي از يك سو و آمار انگشت‌شمار كنوني اين مردم ضرورت مردم‌نگاري همه‌جانبه‌اي از اين جمعيت را ضروري مي‌نمايد. اين پژوهش بنا دارد با تكيه بر شناخت باورها و رفتارهاي بهداشتي- درماني اين قوم به گردآوري، مطالعه و تحليل باورها و رفتارهاي پزشكي كليميان يزد بپردازد.
مواد و روش‌ها: داده‌هاي تحقيق حاضر نتيجۀ پژوهش‌هاي انسان‌شناختي و مبتني بر كار ميداني (تكنيك مصاحبۀ عميق و مشاهده) و اسنادي و كتابخانه‌اي است؛ براي گردآوري اين داده‌ها از همۀ روش‌هاي تحقيق ميداني، اسنادي و كتابخانه‌اي بهره گرفته شده است. در اين پژوهش به دليل محدوديت در گردآوري اطلاعات به روش پژوهش ميداني، از مطالعه كتابخانه‌اي نيز بهره‌هاي بيشتري گرفته شده است. مصاحبه با سه تن از جامعه يهوديان يزد (دو نفر بومي مقيم يزد و يك نفر حاخام و پزشك مقيم تهران) به‌عنوان افراد آگاه بومي يكي از اين روش‌ها بوده است.
يافته‌ها: از ديرباز در فرهنگ ايراني يهوديان به حذاقت در پزشكي شهره بوده‌اند؛ همچنين به طور كلي در فرهنگ پزشكي يهوديان توجه خاصي به رعايت بهداشت فردي، رعايت بهداشت در مصرف خوراكي‌ها و تهيه سالم‌ترين مواد اوليه براي تهيه غذا مشاهده مي‌شود. رژيم غذايي خاص يهوديان نكات خاص و منحصربه‌فردي را همچون پرهيز از خوردن هم‌زمان غذاهاي گوشتي با لبنيات در بر دارد. بيماري‌شناسي يهوديان يزد وجوه اشتراك زيادي با پيكرۀ اصلي اتنومديسين ايراني دارد و در آن براي درمان بيماري‌هايي همچون آل‌زدگي، باد سرخ، «ثقل ساميم»، «ثقل سياه»، «قسيون» و «نفتالوس» راه‌هايي پيشنهاد شده است.
نتيجه‌گيري: جامعۀ كليميان يزد كه همواره از لحاظ تاريخي و جامعه‌شناختي با مسئله فقر و قلّت جمعيت روبه‌رو بوده‌اند، هيچ‌گاه نتوانسته‌اند از سطح معيشت روزانه قدمي بيرون بگذارند و تمامي دستاوردهاي فرهنگي و تمدني آن‌ها نيز به دليل مهاجرت‌هاي گسترده و پياپي نتوانسته پايدار شود و از نسلي به نسل ديگري منتقل شود. ازاين‌رو امروزه ديگر صحبت از فرهنگ پزشكي مردمي يهوديان در يزد كار سخت و دشواري است. پژوهش پيرامون اين فرهنگ نزد يهوديان مهاجر به تهران، شيراز و اصفهان مي‌تواند آغازگر راهي براي كشف نكات تازه‌اي از اين حوزه از اتنومديسين ايراني باشد.
چكيده لاتين :
Background: The current population of the Yazd Jews is the survivors of a very large and ancient congregation of this people in central Iran. The long inhabitancy of this people in Yazd during the history of Islamic Iran, on one hand, and the current small numbers of these people, demonstrates the necessity of a comprehensive ethnography of this population. The present study aims to collect, study and analyze the beliefs and medical behaviors of Yazd Jews based on the recognition of these people's health and remedial beliefs and behaviors.
Materials and Methods: The data of the present research is the result of anthropological researches based on fieldwork (in-depth interview and observation technique) and documentary based and library research methods. To collect these data, all of the field study, documentary based and library research methods have been used. In this research, due to the limited information collected from field research method, the library research results have been used further. An interview with three Jews in Yazd (two indigenous people living in Yazd and one rabbi (hakham) and a physician residing in Tehran) as native informed individuals has been one of these methods.
Results: For centuries, Jews have been renowned for their expertise and proficiency in medicine in the Iranian culture. Generally, in the medical culture of Jews, special attention has been paid to individual health, maintaining food health and provision of the healthiest raw materials for food. The particular diet of the Jews has unique features such as avoiding the simultaneous consumption of dairy and meat dishes. The Yazd Jewish pathology has a great deal to share with the original Iranian ethno-medicine, and has proposed ways to treat diseases such as al-zadegi, bad e sorkh and naftalus.
Conclusion: The Jewish community of Yazd, which always historically and sociologically has faced with the problem of poverty and scarce population, has never been able to step out of the level of daily livelihoods, and all of its cultural and civilization achievements have not been sustained and perpetuated from generation to generation due to widespread and successive migrations. So nowadays, it is very hard to talk about the medical culture of the Jews in Yazd. Research on this culture with immigrant Jews in Tehran, Shiraz and Isfahan can be the starting point for discovering new points in this field of Iranian ethno-medicine.
