بررسي عوامل مؤثر بر تجلي حس زيبا‌شناختي سكونتگاه‌هاي روستايي منطقه سيستان

Factors Affecting the Expression of Aesthetic Sense of Rural Settlements in Sistan Region

سكونتگاه‌هاي روستايي مجموعه‌اي واحد و به‌هم پيوسته مي‌باشند كه در طي زمان، مطابق با شرايط محيطي و زندگي اجتماعي، اقتصادي مردم شكل گرفته‌اند. مجموعۀ اين هماهنگي‌ها باعث شده تا اصالت و زيبايي مشخصۀ بارز سكونتگاه‌هاي روستايي گردد كه نمونه آن‌را مي‌توان در نقاط روستايي سيستان مشاهده نمود. بر اين اساس‌ شناخت مؤلفه‌هاي اثرگذار بر حس زيباشناختي روستايي و بكار گرفتن آن در برنامه‌ريزي‌ها و سياست‌گذاري‌ها امري ضروري به‌حساب مي‌آيد، زيرا مي‌تواند به‌عنوان نقشه راهنما‌ در اختيار سياست‌گذاران و برنامه‌ريزان كالبدي كشور قرار گيرد. تحقيق حاضر از نظر هدف، كاربردي و از نظر روش، توصيفي – تحليلي است كه بخش عمده داده‌هاي آن از طريق مصاحبه و تنظيم پرسشنامه (35 نفر از كارشناسان و مديران روستايي و 344 نفر از روستاييان) جمع‌آوري شده است. جهت تجزيه و تحليل داده‌ها از روش تحليل سلسله‌مراتبي فازي (FAHP) و روش تحليل رتبه‌ رابطه خاكستري (GRA) استفاده شده است. نتايج روش تحليل سلسه‌مراتبي فازي نشان مي‌دهد كه در بين عوامل چهارگانه، عامل كالبدي – فيزيكي با ضريب تأثير (0.59) درصد رتبه اول و عامل اجتماعي – فرهنگي با ضريب تأثير(0.29) درصد، رتبه دوم را بدست آورده است. همچنين ابعاد اقتصادي و طبيعي به ترتيب با ضريب (0.07) و (0.05) درصد، رتبه‌هاي سوم و چهارم را به خود اختصاص دادند. با هدف رتبه‌بندي جاذبه‌هاي زيباشناختي روستاهاي مورد مطالعه، با استفاده از تكنيك (GRA)، مشخص گرديد كه از بين 15 روستاي مورد مطالعه، تعداد 6 روستا داراي ضريب مطلوبيت بالاي 0.50 درصد به ايده‌آل مثبت هستند كه در اين بين، روستاهاي قلعه‌نو، سه‌كوهه و سه‌قلعه با ضرايب (1.000)، (0.810) و (0.658) درصد بالاترين پتانسيل‌هاي زيبا‌شناختي روستايي را دارند. از طرف ديگر، 9 روستا ضريب نزديكي به 50 درصد ايده‌آل مثبت داشته‌اند كه در اين بين روستا‌هاي لوتك، شهرك گلخاني و قرقري به ترتيب با ضرايب (0.286)، (0.304) و (0.324) درصد، بيشترين فاصله را با ايده‌آل مثبت دارند و از نظر مديران روستايي داراي جاذبۀ زيباشناختي پاييني نسبت به ساير روستاهاي نمونه مي‌باشند.

Traditional architecture in Sistan area is affected by natural cycles in the construction of rural settlements. Physical environment of rural settlements is a source to understand the organization of houses and farm lands and street network within village that added to the beauty of rural settlements. Rural vernacular architecture in Sistan has formed according to climatic, cultural and livelihood factors, while respecting the nature. However, given that in recent years, patterns of rural settlements had been affected by socio-economic influences of urban areas. The imitation of urban styles and tastes in rural architecture has resulted in traditional beauties of villages being abandoned and changed. Therefore, it is necessary that we reflect on the hidden values in the beauties of rural settlements. This study is descriptive and relies on field survey. The required information was collected through literature review and field study. The sample areas consisted of 15 villages from 5 counties, selected according to the opinion of experts on traditional architecture. Using Cochran formula, the sample size was calculated 310 people. The data was collected in terms of natural, physical, economic and society dimensions through questionnaires. The data collected was analyzed using FAHP and GRA software. Applying fuzzy analytic hierarchy process (FAHP) approach show that among the above-mentioned four dimensions, physical factor was given first rank with the impact of 0.59 percent and society-cultural with the impact of 0.29 percent was given second rank. Also, economic and natural dimensions were given third and fourth ranks with the impact of 0.07 and 0.05 percent respectively. This finding show that the physical factor was given the highest rank because of the architecture and fabric of the villages, in addition to their visual harmony in the vernacular architecture, its scale and spatial arrangements. Furthermore, the construction of rural settlements is often compatible with its context resulted from the utilization of local materials. The second factor that influences the aesthetics of rural