گاهنگاري مطلق (14C) و نسبي محوطه دوه‌گُز خوي با استفاده از روش طيف‌سنج جرمي شتاب دهنده (AMS)؛ شواهدي از دوره مس‌و‌سنگ انتقالي، دالما و پيزدلي

Absolute (14C AMS) and Relative Chronology of Dava Göz Khoy; New Evidence of Transitional Chalcolithic, Dalma and Pisdeli Cultures in NW IRAN

با توجه به وجود برخي سوالات و ابهامات موجود در گاهنگاري باستان‌شناختي شمال‌غرب ايران، اين محوطه به عنوان يكي از محوطه‌هاي كليدي پيش از تاريخ اين منطقه براي كاوش انتخاب گرديد. در اين پژوهش سعي بر آن است تا با ارائه گاهنگاري دقيق و لايه‌نگاري منسجم به ابهامات اساسي از جمله وضعيت فرهنگي منطقه در دوران نوسنگي‌جديد/مس‌و‌سنگ انتقالي، مس‌و‌سنگ قديم (دالما) و نيز مشخص شدن وضعيت منطقه در دوران مس‌و‌سنگ مياني و جديد پرداخته شود. در اين پژوهش با استفاده از گاهنگاري مطلق كربن 14 و روش طيف‌سنج جرمي شتاب دهنده (AMS) شش نمونه از قطعات ذغال جهت تاريخگذاري مطلق مورد آناليز قرار گرفته است كه نتايج بدست آمده توانسته به برخي از ابهامات جدول گاهنگاري شمال غرب ايران پاسخ گويد. قبل از كاوش‌هاي كول‌تپه هاديشهر و دوه‌گُز خوي هيچ گونه گاهنگاري دقيقي براي بازه زماني حد فاصل حسنلو دوره VIII (پيزدلي) و حسنلو دوره VII (يانيق) ارائه نگرديده است. همان‌گونه كه كاوش‌ها و مطالعات پيشين بازگو مي‌كنند حسنلو دوره VIII تا VII يك بازه زماني هزار ساله را در بر مي‌گيرند، اما نكته اساسي در اين رابطه، وجود تنها دو دوره يعني دوره پيزدلي و يانيق (كورا – ارس II) خود حاوي يكسري ابهامات فراواني است، چراكه بر اساس مطالعات و كاوش‌هاي جديد مشخص گرديده است كه چندين دوره در حد فاصل حسنلو VIII و VII قابل تاريخگذاري است. همين موضوع يكي از ايرادات اساسي در ارتباط با جدول گاهنگاري است كه براي باستان‌شناسي پيش از تاريخ اين منطقه ارايه گرديده است. نتايج آناليزها در نهايت بازه زماني 5400-5000 ق.م. را براي دوره مسو‌سنگ انتقالي (Dava Göz I)، 5000-4500 ق.م. براي دوره مس‌و‌سنگ قديم يا همان دوره دالما (Dava Göz II)، 4500-4200 ق.م. براي دوره مس‌و‌سنگ مياني و جديد 1 يا همان دوره پيزدلي (Dava Göz III) و در نهايت بازه زماني 4200-3700/3800 ق.م. براي دوره مس‌و‌سنگ جديد 2 (Dava Göz IV) پيشنهاد مي‌دهند.

The settlement of Dava Göz situated about 15km SW of Khoy and 1.5km north of the Dizaj Diz town in NW Iran. Dava Göz is a small site at north of the Lake Urmia, measuring about 100×100m (ca. 1ha). The first season of archaeological excavation primarily aimed to clarifying the chronology, settlement organization, and respond to some of the fundamental questions such as the transition process from Late Neolithic to Early Chalcolithic (Hajji Firuz to Dalma) and identifying different cultural horizon including Middle and Late Chalcolithic (LC1 and LC2) periods and also outlining cultural condition of the region during prehistoric periods. The present paper is intended to expose six absolute radiocarbon data from the site and preparing new data for revising prehistoric chronol-ogy of NW Iran. According to fresh absolute C14 radiocarbon date the stratigraphy and chronology of the settlement is now well understood and covers Transitional Chalcolithic (Dava Göz I: 5400-5000 BC), Early Chalcolithic or (Dalma Dava Göz II: 5000-4500 BC) and Middle and Late Chal- colithic 1 (Pisdeli, LC1: Dava Göz III: 4500-4200 BC) and Late Chalcolithic 2 (Chaff-Faced Ware horizon, LC2: Dava Göz IV: 4200-3900/3800 BC) phases of the regional culture of north of the Lake Urmia Basin. Actually, Dava Göz is one of the scant well excavated settlements that give new and fresh information on the developments of the Lake Urmia Basin communities between the sixth to fourth millennium BC (5400-3700/3600 BC), and on their relationships with the contem- porary Caucasian cultures as well as with those located further west and south, in Eastern Anatolia and in the Syro-Mesopotamian region. The first preliminary result of excavation, suggest special function for Dava Göz. It seems clear that this site could be consider as winter land for some agro-pastoral groups of Lake Urmia Basin who trying to find some pasturelands and preparing same raw materials like obsidian for the settlements of Urmia region The implications of the findings will dis- cuss along with limitations and future research directions.