كليدواژه :
باغ- محور , شيراز , باغ ايراني , صفويه , زنديه
چكيده فارسي :
«باغ- محور» - محورهاي ساختاريِ شهري تأثيرپذيرفته از باغ- يك عنصر شهري شاخص در شهرهاي دوران صفويه است. نوسازي و توسعه شهر، با كمك باغ- محورها در شهرهايي همچون قزوين، اصفهان، مشهد، نيشابور و شيراز در دوران صفويه صورت گرفت. حاكمان نخستينِ صفوي، پايتخت‌هاي جديدشان را با اتصال باغ‌شهرهايي به شهرهاي موجود برپا مي‌كردند كه حول نوع خاصي از فضاهاي باغ عمومي (ميدان و خيابان) سازماندهي شده بود.شيراز، حيات شهري خود را وامدار حضور باغ‌ها، چه به‌صورت باغ-محور و چه به‌صورت باغ‌هاي حكومتي بوده است. پرسش اصلي در اين مقاله اين است كه نقش باغ- محورها در رشد و توسعۀ شهر شيراز چيست؟براي پاسخ به اين سؤال ابتدا نگاهي اجمالي به چيستي مفهوم باغ- محور و شرحي بر دو باغ-محور شمالي و غربي شهر شيراز صورت گرفته و سپس نقش آن‌ها در توسعۀ شهري در دوران زنديه و بعد از آن بررسي و تحليل‌شده است. نتايج نشان مي‌دهد كه باغ-محور، دستاوردي بوده است در شهر تاريخي شيراز كه در دوران صفويه براي تبلور كالبدي ساختار شهر در نظام جديد فضايي ابداع‌شده بود. باغ-محورهاي شمالي و غربيِ شهر، علاوه بر آن‌كه عنصر هويت‌ساز در نظام شهري بوده‌اند، نقش مهمي نيز در توسعه‌هاي شهري داشته‌اند. شكل‌گيري اين دو باغ محور، از يك‌سو نمايش‌دهنده اصول باغ‌سازي صفويان براي هويت بخشي به ورودي‌هاي شهر (دروازه اصطخر و دروازه باغ شاه) بود و از سوي ديگر به توسعه شهر در دوران زنديه، قاجار و پهلوي جهت مي‌بخشيد. در دوره كريم‌خان زند نيز ايجاد مجموعه شاهي و تلفيق آن با باغ‌هاي حكومتي ازجمله «باغ نظر» و باغ منضَم به «ارگ كريم‌خان»، در كنار تقويت دو باغ-محور شمالي و غربي، اين نظام شهري را تقويت كرد. در اولين مراحل توسعه شهري شيراز، باغ-محور غربي شهر در دوره پهلوي اول به خيابان كريم‌خان زند تبديل شد. در دوره‌هاي بعد، تجميع فعاليت‌هاي مهم اداري در اين خيابان و فرآيند توسعه در طي سال‌ها، منجر به تفكيك و نابودي اين باغ‌ها شد.
چكيده لاتين :
"Garden-axis" –the urban structural axis influenced by the gardens- is a great urban element in the cities of the Safavid era. Cities such as Qazvin, Isfahan, Mashhad, Shiraz and Nishabur, developed with garden-axes during this era. The first Safavid rulers built their new capitals by connecting them to old towns with garden cities which were organized around a special kind of public garden spaces (squares and streets).
Shiraz, owes its civic life to existence of gardens, such as "Garden-axes" and also governmental gardens. The main question in this article is “What is the role of garden-axes in the development of Shiraz?”
To answer this question, at first the concept of garden-axes and two garden-axes on north and west of the city is explained. Then their role in urban development during the Zand era and after it was analyzed and evaluated.
The results show that garden-axes has been an achievement which drove gardens in the historic city of Shiraz in the Safavid era for the physical manifestation of the spatial structure of the city in the new system. Not even northern and western garden-axes of the city were the identification elements in the urban system, but they also have an important role in urban development.
The formation of these garden-axes, represent Safavid basics of building gardens for identifying of the entrances to the city (Estakhri gate) and also led the development of the city during the Zand and Qajar and Pahlavi era. In the period of Karim Khan Zand Government, creation and integration of gardens with government buildings, including Bagh-nazar and Arg-Karimkhan Garden, along with revival of two garden-axes of north and west, strengthened the urban system.
In the early stages of urban development of Shiraz in the first Pahlavi era, the western-oriented garden-axes became Karim Khan Zand street and in later periods, the integration of important administrative activities in this street and the process of development, led to the breakdown and destruction of gardens.
