باستان كاني شناسي سفالينه هاي عصر مفرغ كؤل تپۀ عجب شير، شرق درياچۀ اروميه

The Archaeo-mineralogy of The Bronze Age Pottery shreds from Kul Tepe of Ajabshir, Eastern Lake Urmia Basin, Iran

در تبيين باستان شناسي عصر مفرغ شمال غرب فلات ايران ظهور سفال هاي دست ساز خاكستري-سياه در گونه هاي مختلف آن نمايندهي حضور فرهنگ تازه وارد موسوم به كورا-ارس است. از طرف ديگر، سنت سفالي اروميه متعلق به مفرغ پاياني، بعد از افول سنّت فرهنگي مفرغ قديم يا كورا-ارس، بازگشت سنّت هاي سفالگري به نوع سفالهاي نخودي منقوش است. در پژوهش حاضر، نمونه سفال هاي خاكستري-سياه دورۀ مفرغ قديم سنت كورا-ارس و سفال-هاي نخودي-منقوش دورۀ مفرغ پاياني سنّت اروميه، مورد مطالعه قرار گرفت؛ اين نمونه ها در بررسي سطح الارضي محوطه ي كؤل تپه ي شهرستان عجب شير جمع آوري شده بودند. با مطالعه ي ماتريكس اين تعداد نمونه، به بررسي وجوه مشترك موجود در ساختار سفال سبك كورا-ارس و سفال سبك اروميه، با بهره گيري از روش پتروگرافي و مشاهده ي مقاطع نازك با ميكروسكوپ پلاريزان و نيز استفاده از روش هاي XRD و FT-IR، پرداخته شده است. در اين راستا، تلاش شد از طريق شناسايي فناوري ساخت سفال و تركيب مواد تشكيل دهنده و سپس مراجعه به اطلاعات منابع زمين-شناسي منطقه مورد استفاده، مشخص گردد كه اين سنّت هاي سفالي بومي هستند يا غيربومي. با توجه به اين كه در توالي لايه هاي كؤل تپه ي عجب شير، هم آثار مفرغ قديم و هم آثار مفرغ جديد وجود دارد، به نظر مي رسد اين محوطه محل مناسبي براي كنكاش در مسئلهي گسستگي سنّت هاي فناورانه سفالگري و نيز بررسي موضوع بومي يا مهاجر بودن سبك سفال اروميه، به روش باستان سنجي است. نتايج مشاهدات ميكروسكوپي مقاطع نازك و آناليز XRD و FT-IR نمونهها و تطبيق اين نتايج با مقياسه اي كانينگاري موجود از منطقه نشان داد كه هر دو مجموعۀ سفال كورا-ارس و سفال سبك اروميه به دست آمده از كؤل تپه ي عجب شير، منشأ يكساني دارند و لذا مربوط به خود منطقه و توليد محلي هستند.

In the Bronze Age Archaeology of Northwestern Iran (plateau), the advent of various types of handmade gray-black ceramics shows the arrival of the so-called Kura-Araxian culture. The Urmia Ware, dating to the Late Bronze Age, on the other hand, represents the revival of the buff painted pottery tradition, following the decline of the Early Bronze Kura-Araxian culture. The present work attempted to examine the matrixes of samples of sherds in the Early Bronze gray-black pottery of Kura-Araxes, and a further samples of sherds in the Late Bronze buff-painted pottery of Urmian Ware, all collected during the surface surveys of Kul Tepe, Ajabshir County, through the petrographic technique and observing thin-sections by polarizing microscope, as well as XRD and FT-IR analysis. The main objective was to study the similarities in the structure of the Early Bronze (Kura-Araxian) and Late Bronze (Urmian Ware) ceramics. The primary focus was on examining the possibility of local production of these ceramics through the analysis of the prepared thin-sections and ascertaining their technology, structure and composition, as well as gathering data on such fields as compositions and resources of raw material. Since Kul Tepe contains both Early Bronze and Late Bronze deposits, it offers a good opportunity for studying Archaeometrically the problem of discontinuity in technological pottery traditions, and the fact that whether the Urmian Ware tradition represented a local or an imported phenomenon. Results of the polarization microscopy, as well as the XRD and FT-IR analyses and their comparison to the available regional petrographic indices, showed that the clay used in both samples was procured from a single source, and the Early Bronze Age sherds and the Late Bronze Age painted sherds were then both manufactured locally.