استراتژي بهينه تحقق عدالت فضايي پراكنش جمعيت و خدمات شهري با استفاده از مدل تركيبي (مطالعه موردي: شهر بناب)

Optimized Strategy of Spatial Justice based on Population Density and Urban Services using Synthetic Model (A case Study of Bonab city)

عدم دسترسي عادلانه به خدمات شهري و توزيع نامتوازن آنها، از مسائل عمده ­اي است كه در فضاهاي شهري كشور موجود است و اين مساله، كيفيت زندگي ساكنين شهري را تحت تاثير قرار داده است. هدف نوشتار حاضر، ارزيابي عدالت فضايي پراكنش جمعيت و خدمات شهري در نواحي پنچ گانه شهر بناب از توابع استان آذربايجان شرقي مي­ باشد. روش تحقيق مبتني بر روش توصيفي- تحليلي بوده و جامعه آماري شامل نواحي پنج گانه شهر بناب بر اساس طرح جامع پيشنهادي شهر است كه از طريق چهارده شاخصِ خدمات شهري مورد ارزيابي قرار گرفته است. گردآوري داده ­ها به شيوه كتابخانه ­اي و ميداني بوده و در تحليل داده ­ها از مدل­هاي TOPSIS، VIKOR، WASPAS و روش تركيبي (ادغام)، براي بررسي چگونگي توزيع خدمات شهري در سطح نواحي شهر بناب بهره­ گيري شده است. همچنين با استفاده از مدل برنامه ­ريزي استراتژيك SOWT، عوامل دروني (نقاط قوت و ضعف)، و عوامل بيروني (فرصت و تهديد) از طريق مطالعه اسناد و مدارك موجود و استفاده از نظرات سه گروه (خبرگان، نخبگان و اجتماع محلي) در قالب پرسشنامه جمع ­آوري و تحليل شده است. نتايج پژوهش نشان مي­ دهد كه تعادل فضايي بين پراكنش جمعيت و خدمات شهري در سطح نواحي بناب وجود ندارد. حدود 20 درصد از كل جمعيت در شرايط متعادل، 20 درصد نسبتاً متعادل و تقريباً 60 درصد بقيه در شرايط نامتعادل بهره مندي از خدمات شهري به سر مي­برند و با توجه به نتايج ماتريس هاي IFA و EFA، امتياز عوامل دروني برابر با 2/607 و عوامل بيروني 2/746 است كه نشان مي­ دهد براي دستيابي به تعادل فضايي، لازم است از راهبرد تهاجمي (SO) استفاده­ نمود. به بيان ديگر، بهره مندي حداكثر از قوت ­هاي موجود و مقابله با تهديدهاي پيشرو مناسب ­ترين استراتژي براي شهربناب محسوب مي­گردد. همچنين نتايج ضريب همبستگي اسپيرمن نيز نشان مي ­دهد كه بين پراكندگي جمعيت و توزيع خدمات در نواحي شهري، هيچ گونه رابطه معناداري وجود ندارد. بنابراين توسعه خدمات شهري در سطح نواحي، و توزيع متعادل اين خدمات در بين نواحي شهر بناب ضروري به نظر مي ­رسد.

Lake of availability for urban services in justice manner and their unbalanced distribution are main problems of Iranian cities, and these problems affect for life quality of urban dwellers. Aim of this research is evaluating spatial justice of population and urban services in fifth regions of Bonab from East Azerbaijan of Iran. Research method is descriptive- analytical method and case study is fifth regions of Bonab according to comprehensive plan of the city. These regions have been evaluated about 14 indicators of urban services. Data gathering are library-survey method, and TOPSIS, VIKOR, WASPAS, and Synthetic models have been used in analyzing information for studying condition of urban services distribution in regions of Bonab. So interior and exterior factors of Bonab have been studied using SWOT model by reading some documents and getting viewpoints of 3 groups (includes of experts, elites, and citizens) using a questionnaire. Findings show that there isn't any spatial justice between population and urban services distribution among regions of Bonab. Nearly 20 percent of population are in balanced situation, 20 percent population are in semi-balanced situation, and 60 percent of population are in unbalanced situation. Results of SWOT model (interior factors by 2/607 coefficient and exterior factors by 2/746 coefficient) show that it is necessary to use contest strategy for getting spatial justice. Namely, using strengths points and contrasting of treats points are optimum strategy for city of Bonab. Results of Spearman correlation coefficient show that there isn't any relationship between population and urban services dispersal among regions. Thus it is necessary of increasing urban services and justice distribution of services among regions of Bonab.