كليدواژه :
پروژه هاي باستان شناختي , سدهاي ايران , كاوش هاي نجات بخشي اضطراري , حفاظت و مرمت
چكيده فارسي :
از دو دهه پيش با افزايش پروژه هاي عمراني سدسازي در ايران، بخش عمد هاي از محوطه هاي باستاني و تاريخي كشور به زير آب رفتند. از آنجائي كه همواره تعامل مطلوبي مابين سازمان ميراث فرهنگي با ساير سازمانها و ارگان‌ها وجود نداشته، بودجه اختصاص يافته به مطالعات و پژوهش هاي محوطه هاي پشت سدها همواره با تأخير و اولويت آخر بوده است. تبعات چنين وضعيتي، كاوش هاي اضطراري ضرب‌الأجلي و سريع است كه در برخي مواقع چنين شتاب‌زدگي در كاوشها مسلماً كيفيت مطالعات را تا حد زيادي پايين مي آورد.
از ديد علمي و تخصصي، و با توجه به تجربه سرپرستان كاوش در اين حوزه، عموماً بر اين باورند كه صرف كاوش ضرب‌الأجلي، تنها و مطمئن‌ترين راه براي حفظ و صيانت از ميراث فرهنگي چندين هزارساله نيست. چراكه با توجه به وقت كم و عدم بودجه كافي براي پروژه هاي باستان‌شناختي سد، مسلماً بخش اندكي از محوطه هاي باستاني مورد كاوش قرار مي گيرند. تجربه كاوش هاي انجام شده در سد هاي مختلفي ازجمله سد سيوند، سيمره، گتوند و غيره نشان ميدهد كه از مجموع بيش از يك‌صد محوطه پشت سدها، تنها تعداد انگشت‌شماري در طي يك يا دو فصل مورد كاوش قرار گرفتهاند كه آن‌هم شايد كمتر از 10 درصد هركدام از محوطه هاي كاوش شده است كه طبيعتاً نميتواند راهكار مناسبي جهت انجام پروژه هاي مطالعاتي باشد. همچنين استفاده از قايق يا بلم جهت رفتن سر محوطه ها و نيز مشكلات عديده ديگر كه در اين راستا گريبانگير متخصصان باستانشناسي است، ميبايست بر شتاب‌زدگي كاوش هاي اضطراري افزود.
باز كردن گمانه هاي مختلف با ابعاد 2×2 يا 5×5 يا 10×10 متر و غيره زمينه را جهت نفوذ آب سد به عمق محوطه ها فراهم مي‌سازد. اما تجربه مهر و موم هاي اخير نشان ميدهد كه عمر اين سدها بيش از يك سده نيست و اصولاً بعد از مدتي كه كارايي سدها پايين مي‌آيد آرام‌آرام اين سدها رها شده و آب از پشت سدها خالي مي‌گردد. نمونه هاي زيادي در مورد خشك شدن رودها و بيرون آمدن چندين محوطه باستاني در زير يا بستر رودخانه وجود دارند كه نشان ميدهند نه‌تنها اين محوطه ها در طول ساليان متمادي با وجود در زير آب ماندن از بين نرفته‌اند، بلكه زمينه مساعدي جهت مطالعه اين آثار در عصر حاضر فراهم گرديده است. تنها آسيبي كه در طي اين سالها به اين محوطه ها وارد آمده، نفوذ آب و شكل‌گيري يك لايه سياه و خاكستري رنگي است كه در لايه هاي سطحي محوطه ها قابل مشاهده است. پس مي‌توان چنين نتيجه‌گيري كرد كه در صورت يك مرمت صحيح و علمي به منظور جلوگيري از نفوذ آب به مدت يك سده، شايد بتوان زمينه مساعدي جهت حفاظت محوطه هاي پشت سدها فراهم ساخت..
چكيده لاتين :
Since two decades ago with the increase in dam construction projects in Iran, a major part of the ancient and historic sites of the country went under water. As mostly, do not exist desirable and sufficient relationship between Iranian Cultural Heritage, Handicraft and Tourism Organization (ICHHTO) and other organizations like Ministry of Energy, the budget allocated to the study of archaeological sites behind dams (that will go under water) has been delayed and postponed. The consequences of this situation reveal as fast and emergency rescue excavations that in some cases certainly this haste greatly will reduce the quality of archaeological studies.
From scientific and technical perspective and according to directors of dam excavation projects experience, generally believe that fast and emergency excavation it is not only and surest way to preserve and protect of ancient sites; why, given the little time and lack of adequate funding for dam archaeological projects, of course, excavations excavate only a small parts of the archaeological sites. Archaeological excavation experience carried out in several dams like, Seimareh, Sivand, Gotvand, etc, shows that more than one hundred archaeological sites have been surveyed and introduced behind the dams and only a handful of them were excavated in one or two seasons, which is only includes less than 10% of the sites and this method cannot be a good strategy for carrying out research projects. Using the boat for going to the sites for excavation, as well as other serious problems in this regard should be add to emergency excavation projects problems..
