پديد آورندگان :
آزاد، ميترا دانشگاه شهيد بهشتي - دانشكده معماري و شهرسازي , سلطاني محمدي، مهدي دانشگاه شهيد بهشتي , بلوري بناب، محمد دانشگاه شهيد بهشتي
كليدواژه :
معماري دستكند , بين , گونه‌شناسي , فضاي معماري
چكيده فارسي :
فضاهاي زير زميني دست كند قديمي‌ترين نوع سرپناه بشر محسوب مي‌شوند كه داراي پيشين هاي فراتر از اولين بناهاي معمول ساخته شده هستند. زمين به‌عنوان نخستين جايگاه و مصالح ساخت سر پناه، نقش به‌سزايي در شكل گيري معماري داشته است. يكي از كاركردهاي زمين در معماري بومي فرو رفتن در دل زمين است. در نايين به بناهايي كه در دل زمين و با معماري دستكند ايجاد شدهاند «بين» Bin اطلاق ميگردد. در اين بينها نوعي گوناگوني كالبدي مشاهده مي‌شود يعني هر «بين» با توجه به كاربري و نوع استفادهاي كه از آن مي‌شود اجزاء، حجم و تناسبات خاص خود را دارد. همچنين نمونه‌هاي باارزشي از دوره هاي مختلف تاريخي و فضاهايي با كاربري سكونتي، آسيابها، مساجد، كارگاه هاي نساجي و ... را در بر مي‌گيرد. بررسي ها نشان ميدهد با وجود نقش، تنوع و ويژگي‌هاي خاص اين آثار، تاكنون مطالعه كاملي در مورد آن‌ها صورت نگرفته است اما امروزه عللي كه باعث پديد آمدن اين نوع معماري در نايين شده است به تنهايي، خود ضامن حفظ و نگهداري همه اين آثار نمي‌باشد بلكه شرايط معمول زندگي امروزين با مقتضيات بهره‌برداري معمول از اين گونه آثار سازگار نيست و در نتيجه در معرض خطر نابودي و تخريب قرار گرفته اند. براساس پيمايش ميداني مشخص شد در محدوده شهرستان نايين بينهاي متنوعي باقي مانده و تعدادي نيز در اثر عوامل مختلفي كه باعث آسيب به آثار دستكند مي‌شوند، بكلي از بين رفته اند. بنابراين صرف بررسي و مستندنگاري آن‌ها ارزشمند مي‌باشد و علاوه بر اين، مقاله حاضر مي‌تواند الگوي مطالعات بعدي در جهت مستندنگاري بيشتر آثار معماري دستكند گردد. مقاله با استفاده از روش‌هاي توصيفي - تحليلي، مورد پژوهي و برداشت‌هاي ميداني، مي‌كوشد عوامل مؤثر بر اين گوناگوني بينها را شناسايي كند و يك گونه شناسي از آن‌ها ارائه دهد. لازم به ذكر است كه نقشه برخي از اين بينها حاصل برداشت‌هاي ميداني نگارندگان است كه براي اولين بار ارائه مي‌شود. نتايج مقاله نشان داد كه آثار دستكند نايين براساس معيارهاي ويژگي‌هاي طبيعي بسترزمين و همچنين طرح ساخت و نحوه پيشروي درون بستر در دو گونه بينهاي زيرزميني و بينهاي كنده شده بر ديواره رسي قرار مي‌گيرند.
چكيده لاتين :
The oldest form of human shelters are hand-dug underground spaces. These shelters are older than the first built shelters. Ground as the first place and as a building material for shelters has played a significant role in shaping architecture. One of the uses of the ground in vernacular architecture is going to underground. In Naein, buildings that have been created underground are called “Bin”. Bins have various types, meaning that each Bin has different components, volume and size according its usage. There are valuable samples of Bins in different historical periods, such as spaces with residential use, water mills, mosques and textile workshops. Despite the diversity and specific characteristics of these structures, no complete research has been conducted on them.
Today the reasons that have led to the creation of Bin architecture in Naien cannot guarantee their maintenance. Because of their incompatibility with modern lifestyles, Bins are at risk of destruction. Our field data collection showed that in the city of Naien, Bafran and Mohammadieh areas various Bins have remained, while others have been destroyed completely. This issue shows the importance of the documentation about them. Additionally, this paper can be considered as a template for future studies aimed at documenting hand dug architectural spaces. Using a mixed method research, this paper seeks to identify the effective factors in the variety of Bins and developing a typology of them. Some of the plans of Bins are developed through the author’s field survey and are presented for the first time. The results showed that the hand dug monuments of Naien, based of natural features of the underground geological structure, their layout and the method of opening the underground space, can be classified into two types; underground Bins and dug Bins in clay wall. Mosalla mosque, residential structures under Rostam castle, GorAbad water mill, Molla Nor water mill and gown weaving workshops are categorized in “dug Bins in clay wall” group. In Naien this hand-dug architecture has been used in places where because of the differences in geological context, high walls are built so that horizontal access through the wall is possible. So a set of places has dug with different depth on the clay wall. Examples of the second category, “underground Bins” groups, include Rigareh water mill, Mehrijan water mill, AliAbad mosque and underground bed-chamber of Naien central mosque. In this group the flat surface of the ground did not prevent the creation of hand-dug architecture. The primary access to this hand-dug underground Bins is through wells, which at the same time provide ventilation and light for these spaces.
