بازخواني سردر خورشيد در ميدان نقش جهان بر اساس اسناد توصيفي-تاريخي و تصويري

Reviewing the the Khorshid gate in Naghsh-e-Jahan square Based on descriptive-historical and visual documents

بيان مسئله: ميدان نقش جهان به عنوان يك فضاي شهري برجسته در شهر اصفهان، در تعامل با سه بخش اقتصادي- مسكوني، مذهبي و حكومتي در دوره‌ي صفويه شكل گرفته است. اين ميدان جهت ارتباط با هريك از بخش هاي نام برده داراي ورودي بوده. يكي از ورودي ‌هاي اين ميدان به سمت بخش حكومتي، سردري موسوم به خورشيد بوده است. بررسي اين سردر به شناخت كاربري‌هاي اطراف ميدان، روابط فضايي و سلسله مراتب دسترسي آن در طول تاريخ ياري مي‌رساند. بخشي از پژوهشگران در كنار بررسي ميدان نقش جهان به مطالعه تحولات ميدان در طول تاريخ نيز پرداخته اند. اين پژوهش براي نخستين بار به بازخواني سردرخورشيد بر اساس اسناد توصيفي-تاريخي و تصويريِ دوره صفويه تا پهلوي اول مي‌پردازد. روش تحقيق: داده‌هاي اين پژوهش تركيبي از داده‌هاي كتابخانه‌اي و ميداني است. با بررسي اسناد توصيفي و تصويري دوره ‌هاي مختلف تاريخي و بررسي ميداني وضع موجود، سير تحولات سردر از زمان شكل گيري(صفويه) تا تخريب(پهلوي) مشخص شد. هدف: پژوهش پيش روي بر آن است تا با بررسي اسناد توصيفي-تاريخي و تصويري موجود، سير تحولات و كاربري سردر خورشيد را از دورهي صفويه تا امروز مشخص كند. نتيجه گيري: بررسي ها آشكار كرد كه در دوره‌ي صفويه سردر مورد نظر به همراه سه سردر مشابه ديگر به عنوان ورودي ‌هاي حرمسراي شاهي بوده‌اند اما سردر خورشيد به تنهايي گذر حرمسرا را به ضلع غربي ميدان نقش جهان متصل مي‌كرده است. اسناد تصويري هم چنين مشخص كرد كه اين سردر مشابه برخي ديگر از سردر هاي سلطنتي دوره صفويه، يك بناي دو اشكوبه با درگاهي در ميان و تاغ نماهايي در طرفين بوده است. در دوره‌ي قاجار و با از بين رفتن حرمسرا، سردر مذكور نيز تنها به عنوان مدخل گذر خورشيد كارايي داشته است. در دوره‌ي پهلوي اول اين سردر تخريب و تا امروز نيز همچنان به همان وضع وجود دارد.

Statement of problem:Naghsh-e Jahan square has been formed as a prominent urban space in Isfahan with the interaction of economic-residential, religious, and governmental sectors in the Safavid period. This square has entrances to connect with each other. One of this square’s routes was toward governmental part is the gate known as Khorshid. The study of this gate helps to identify the uses around the square, spatial relationships, and hierarchy of access during the history. Some researchers study the transformations in square and evaluate Naghsh-e Jahan square. This research reviews the Khorshid gate for the first time based on the historical-descriptive and visual documents of Safavid era until first Pahlavi period. Methodology:this research has used library and field data. By evaluating the descriptive and visual documents of different historical periods and present condition, the evolution process of gate was determined from Safavid era until the collapse of Pahlavi. Purpose:This research aims to explain the evolution process and the use of the Khorshid gate from Safavid period until today by evaluating available historical-descriptive and image document. Conclusion:the evaluations revealed that in Safavid period, the given gate with three other similar gates, have been the entrance of king’s seraglio but the Khorshid gate alone connected the seraglio’s passage to the western side of Naghsh-e Jahan square. Visual documents also showed that this façade, as some other royal gates of Safavid period, has been two flats building with center doorway and false arches on both sides. In Qajar period, by destroying seraglio, the given gate has been used just as the entry of Khorshid gate. In the first Pahlavi period, this gate was destroyed and it is in the same situation until today.