كليدواژه :
چاپ سنگي , اسكندرنامه نقالي , ادبيات عاميانه , ديو , دگرريختي , اسطوره
چكيده فارسي :
با ورود صنعت چاپ به ايران و دسترسي گستردۀ مردم به كتاب و كتابخواني، داستان‌هاي عاميانه به‌ويژه آن‌هايي كه افسانه‌هاي عجيب و حوادث شگفت در آن ديده مي‌شوند، از رونق خاصي برخوردار مي‌گردند. يكي از محبوب‌ترين اين داستان‌ها اسكندرنامه نقالي است كه در دوره قاجار و اوايل دوره پهلوي بارها به شيوه چاپ‌سنگي به طبع رسيده است. اين روايت اسلامي‌شدۀ اسكندر، سرشار از موجوداتي فراطبيعي و افسانه‌اي است. در خصوص توصيف برخي از اين موجودات همچون ديو و غول، مي‌توان از اصطلاح اسطوره‌شناسي دگرريختي استفاده كرد؛ به اين معني كه ظاهر و توانايي‌هاي چنين پديده‌هايي دستخوش تغيير شده‌است. هدف از اين پژوهش، علاوه بر معرفي يكي از نسخ چاپ‌سنگي اسكندرنامه نقالي به تاريخ 74-1273ق.، توصيف و تحليل شش نمونه از اين موجودات و مقايسه آن‌ها با دو اسكندرنامه چاپ‌سنگي ديگر است. سوالات تحقيق از اين قرارند: ديوان اسكندرنامه نقالي از چه ويژگي‌هاي منحصر به فردي در ظاهر و توانايي برخوردار هستند؟ وجوه اشتراك و افتراق چنين موجوداتي نسبت به ساير همتايانشان چيست؟ چگونه مي‌توان با توجه به مفهوم اسطوره شناختي دگرريختي به توصيف و طبقه‌بندي آن‌ها پرداخت؟ روش اين تحقيق توصيفي و تحليل و شيوه جمع‌آوري اطلاعات كتابخانه‌اي است؛ و تصاوير مورد نظر با روش آيكونوگرافي پانوفسكي مورد تحليل قرار گرفته است. مقايسه تطبيقي اين سه نسخه، نشان از اقتباس تصاوير اسكندرنامه مظفري از نسخه مورد بحث و پيموده شدن مسيري متفاوت در تصويرسازي ديوان در نسخۀ عصر پهلوي دارد. همچنين، ديوانِ به تصوير كشيده شده در اين نسخه سه نوع متفاوت دگرريختي را به شكلِ ناقض (بخشي از پيكره)، كلي و شفابخش به نمايش مي‌گذارند.
چكيده لاتين :
Since the curios and creative mind of the human always attracts to unknowns and wonders, issues of this kind are interesting all the time. Thus, the footprint of the supernatural creatures and humans can be found in the beliefs, legends and folk tales abound worldwide. With the arrival of the Lithographic Printing Industry in Iran and the widespread availability of books for ordinary people, particularly those legends, folk tales with strange and wonderful events became so popular and brought great prosperity. One of them is Iskandarnāma Naghali. The story of Iskandar has got a special place among folkloric literature due to the various versions of its in prose and poetry and numerous narratives of it in Greek, Pahlavi, Farsi and so on. Thus, the vast and combined flavor of this book, which reflects the Islamic and Shiite thoughts of the late Safavid dynasty and, on the other hand, the Iranian and pre-Islamic myths, is a good platform for studying the visual art and changing culture of this era of Iranian history. The tumultuous story line of the book is full of historical, heroic and magical motifs. Although it has historical and epical content, it is also full of strange people, creatures and supernatural events. In describing some creatures such as demons and giants in this book, mythological term Metamorphoses can be used. This means that the appearance and capabilities of such phenomena has been changed especially by supernatural means. The aim of this study, in addition to introducing Iskandarnāma Naghali manuscripts to date1856-57 AD, is describing and analyzing the transformed samples and study their mythological roots. The research questions are as follows. What are the characteristics of these phenomenons in appearance and ability? What are the similarities and differentiating of such beings with their counterparts? How to describe and categorize them according to the mythological term of Metamorphoses?
The method of this research using library resources is descriptive-analytiacal and the images are analysed by Panoffsky’s iconography. The results of this study shows that the demons portrayed in this manuscript are classified into three different types of Metamorphoses which are partial, complete and healing. More over, comparative study of the three copies showed the similarity between two versions which revealed the influence of prior manuscript on later one, whereas the last copy is completely different.
