فرهنگ از منظر عرفان اسلامي (فرهنگ؛ تجلي ارتباط درون‌فردي)

فرهنگ چيست؟ مؤلفه‌هاي آن كدام است؟ خاستگاه فرهنگ چيست؟ اينها و پرسش‌هايي از اين دست، تأملات فلسفي در شناخت فرهنگ را تشكيل مي‌دهند كه در محافل علمي معاصر جدي انگاشته شده‌اند. از طرف ديگر، هر فرهنگي محمول ارتباط است و بدون ارتباط اصلاً فرهنگ وجود ندارد. در ضلع سوم، ارتباط درون‌فردي مبناي انواع ارتباطات انساني است. بدين‌سان تبيين خاستگاه فرهنگ با عزيمت از ارتباطات درون‌فردي، مسئله‌اي مهم مي‌نمايد كه پرسشي اين چنين را در پيش روي محققان مي‌نهد: رابطۀ فرهنگ با ارتباطات درون‌فردي چيست؟ در راستاي تبيين اين مسئله، پژوهۀ فرارو با روش تحليل اسنادي، آموزه‌هاي عرفان اسلامي را دست‌مايه قرار داده است تا فرهنگ را از منظر ارتباط درون‌فردي و با رويكرد عرفان اسلامي بكاود. نتيجه نشان داده است فرهنگ به‌عنوان يكي از محصولات انسان در قوس صعود، فرآوردۀ ارتباط انسان با نفس مطمئنه يا اماره است كه اولي را فرهنگ طيب و دومي را فرهنگ خبيث مي‌نامند و در صورت اول، نفس اماره عامل اخلال‌گر است و در صورت دوم، نفس لوامه عامل مانع است؛ همان‌طور‌كه اين دو فرهنگ هريك داراي ماهيتي تشكيكي (طيف‌وار) هستند.