غزالي در كشاكش وحدت و تشخّص

در برداشت از مفهوم خدا ميان متفكران مسلمان با طيف گسترده‌اي از «نگاه شخص‌وار» در ميان اشعريون تا «انديشه وحدت وجودي» در ميان فيلسوفان و عارفان مواجه هستيم. غزالي در دو دورۀ مختلف فكري‌اش، دو انديشه كاملاً متفاوت از مفهوم خداوند ارائه داده است. در‌واقع ما در انديشه غزالي شاهد يك كشاكش دروني ميان دو طيف تفكر يعني تشخص وجود و وحدت‌گرايي هستيم. غزالي از يك‌سو به‌عنوان متفكري راست‌كيش در سنت كلامي اشعري، مفهومي از خداوند و صفات او مطابق با كلام اشعري ارائه مي‌دهد، ولي همو پس از تطور فكري و تجديدنظر در برخي انديشه‌هايش، از نگاه صرف كلامي و اشعري به نگاه وحدت وجودي عارفان متمايل شده است. وي با تحليلي افلاطوني، مفهومي وحدت وجودي از خداوند ارائه مي‌دهد. اين تغيير نگاه افزون‌ بر آنكه بر نگاه‌هاي عارفان و فيلسوفان بعدي اثر گذارده است، نشان مي‌دهد كه هر‌چه نگاه يك متكلم يا فيلسوف متأله به ذوق عرفاني نزديك‌تر شود، از درك شخص‌وار از خدا فاصله گرفته و به برداشت وحدت وجودي از مفهوم خدا نزديك‌تر خواهد شد و اين تغيير در ديگر انديشه‌هاي متفكر نيز اثر خواهد داشت.