وراثت صفات زراعي و فيزيولوژيك در نتاج حاصل از تلاقي ارقام گندم نان مغان 3 و ارگ تحت شرايط تنش كمبود آب

Inheritance of Agronomical and Physiological Traits in the Progeny of Moghan3 and Arg Bread Wheat Varieties Cross

تنش خشكي از عوامل كاهش دهنده عملكرد در سطح جهان محسوب مي­شود. با توجه به اين­كه گندم بيشتر در نواحي نيمه خشك كشت مي­شود، امروزه توجه زيادي به ايجاد ارقام متحمل به تنش خشكي معطوف شده است. در اين پژوهش نحوه وراثت برخي از صفات زراعي و فيزيويولوژيكي در نسل­هاي مختلف حاصل از تلاقي دو رقم ارگ (والد متحمل به خشكي) و مغان 3 (والد حساس به خشكي) در شرايط مزرعه از طريق تجزيه ميانگين نسل­ها در مزرعه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه تبريز در سال زراعي 193-1392 مورد مطالعه قرار گرفت. آزمايش به صورت كرت­هاي خرد شده در قالب طرح بلوك­هاي كامل تصادفي در دو تكرار صورت پذيرفت. شرايط آبياري در كرت­هاي اصلي و نسل­هاي مورد مطالعه در كرت­هاي فرعي قرار گرفتند. پس از گرده­افشاني به منظور اعمال تنش كم ­آبي، قطع آبياري تا انتهاي فصل براي كرت­هاي واجد تنش صورت گرفت. در تجزيه واريانس اختلاف معني­ داري در بين نسل­هاي مختلف از نظر صفات ارتفاع بوته، طول پدانكل، طول برگ پرچم، عرض برگ پرچم، تعداد پنجه بارور، ميزان كلروفيل برگ، دماي برگ، تعداد روز تا رسيدگي، وزن سنبله، وزن كاه، بيوماس، عملكرد دانه و شاخص برداشت مشاهده شد. اثر متقابل نسل در شرايط آبياري تنها براي عملكرد دانه معني­دار بود. بعد از تجزيه ميانگين نسل­ها در دو شرايط عادي و تنش خشكي، كاي اسكور مدل سه پارامتري براي كليه صفات مورد مطالعه معني­دار بود كه حاكي از حضور اثرات متقابل غير آللي در وراثت اين صفات بود. دامنه وراثت پذيري عمومي و خصوصي براي صفات مورد مطالعه به ترتيب در شرايط عادي 0/946-0/502 و 0/429-0/244 و در شرايط تنش كم ­آبي 0/951-0/653 و 0/377-0/221 به دست آمد. متوسط درجه غالبيت براي كليه صفات مورد مطالعه در هر دو شرايط عادي و تنش كم ­آبي بيشتر از يك بود كه وجود پديده فوق غالبيت را در كنترل اين صفات نشان داد و مقدار پايين وراثت پذيري خصوصي را توجيه كرد. در هر دو شرايط، واريانس غالبيت بزرگ­تر از واريانس افزايشي براي تمامي صفات بود. اين نتايج لزوم بهره ­برداري از اثرات غالبيت ژني در برنامه­ هاي اصلاحي گندم در صورت فراهم شدن توليد واريته­ هاي هيبريد يا انجام گزينش در نسل­ هاي تفرق پيشرفته را نشان مي‌دهد هر چند كه به علت مشكل انتقال گرده، توليد واريته هاي هيبريد در گندم در سطح محدودي صورت مي گيرد.

Drought stress is one of the factors that reduces yield in the world. Considering that wheat is grown mostly in semi-arid areas, much attention has been paid to develop drought tolerant varieties. This experiment was conducted during 2013-2014 in Tabriz University research farm, Iran. In this investigation the inheritance of some agronomic and physiological traits was studied in the field condition through generations mean analysis. The generations were produced from the cross of Arg (tolerant to drought) and Moghan3 (sensitive to drought) varieties. The experiment was a split plot design based on randomized complete blocks with two replications. The irrigation conditions were arranged in the main plots and generations in the subplots. In the stress condition, irrigation was withheld after pollination. Based on the analysis of variance, significant difference were observed among different generations in terms of plant height, peduncle length, flag leaf length, flag leaf width, number of fertile tillers, leaf chlorophyll content, leaf temperature, days to maturity, spike weight, straw weight, biomass, grain yield and harvest index. The interaction between generations and irrigation conditions was significant only for grain yield. The generation mean analysis in both normal and drought stress conditions showed that chi-square of three parameter model was significant for all of the studied characteristics, indicating the presence of non-allelic interactions in the inheritance of these traits. The broad sense and narrow sense heritabilities for the traits under study were estimated as 0.502-0.946 and 0.244-0.429 in the normal condition and 0.653-0.951 and 0.221-0.377 in the water stress condition, respectively. The average degree of dominance for all of the characters in both normal and water stress conditions was greater than one which indicated the existence of over-dominance gene action in controlling these traits. At both conditions, the dominance genetic variance was higher than the additive genetic variance for all of the traits. The results indicate the necessity of selection in advanced generation or exploiting dominance gene action in the breeding programs, if hybrid varieties are produced in the wheat plant.