تأملي در تبيين فيلسوفان اسلامي از تلازم بين ماده و صورت

از ديدگاه بيشتر فيلسوفان اسلامي، جسم مركب از صورت جسميه و مادّۀ اولي است و اين دو در وجود خود نيازمند يكديگر و متلازم اند. اگر مادّه موجود نباشد، صورت نمي‌تواند موجود شود؛ زيرا صورت حالّ در مادّه بوده، در قوام و تشخص خود نيازمند به موضوع است. از طرفي اگر صورت موجود نباشد، مادّه موجود نخواهد شد؛ چون مادّه بدون صورت داراي هيچ گونه فعليت يا تحصّلي نيست. بر اين اساس فيلسوفان اسلامي به تبع ابن سينا، صورت را نسبت به مادّه شريك العلّه دانسته و در تبيين كيفيت تلازم آن دو و توضيح وجه نياز هر يك به ديگري، تلاش بسيار كرده‌اند. به اعتقاد ما علي‌رغم تلاش فراوان ابن سينا و ديگران فيلسوفان مشائي، درنهايت توفيق مطلوبي حاصل نشده و سخن آنان در اين زمينه مواجه با اشكالات بسياري است. در اين مقاله پس از تقرير تبيين آنان از تلازم مادّه و صورت و مخدوش دانستن آن، نشان داده ايم كه تنها بر اساس مباني حكمت متعاليه است كه تلازم و ارتباط بين مادّه و صورت تفسيري معقول خواهد يافت.