جستاري در تاريخ و ادوار فقه سياسي شيعه

فقه سياسي شيعه به دليل محروميت شيعيان از دست‌يابي به قدرت سياسي در تاريخ اسلام، رشد چشمگيري در طول تاريخ نداشته است. با آنكه «فقه اماميه» در مقايسه با «فقه اهل سنت» رشدي فراوان داشته، ادوار مختلفي را پشت سر گذاشته و ميراث ارزشمندي را بر جا نهاده است، اما «فقه سياسي شيعه» چندان فرصت ظهور و بروز پيدا نكرده است. با اين همه، اگر فقه سياسي را «آگاهي از احكام شرعيِ رفتار سياسي مكلف، اعم از حقيقي و حقوقي، بدانيم» مي‌توان به تناسب «نوعِ تعامل شيعيان با حكومت»هاي مختلفي كه با عنوان حكومت اسلامي تشكيل شده‌اند، براي فقه سياسي شيعه ادوار مختلفي را تعريف كرد. اين مقاله عهده‌دار معرفي «ادوار مختلف فقه سياسي شيعه و چگونگي رفتار فقيهان و شيعيان با حكومت» و متقابلاً «تعامل حكومت با تفكر شيعي» است. نگارنده از «دوران حاكميت تشيع در عصر حكومت نبوي و علوي»، «دوران تقيه و انزوا و مدارا با حكومت‌ها در دوران طولاني حكومت امويان و عباسيان»، «دوران همكاري با سلاطين شيعه»، «دوران مشروط و محدودكردن قدرت سلاطين و نظارت بر عملكرد آنان»، و بالأخره «دوران حاكميت فقه و فقيهان شيعه» به عنوان ادوار پنج‌گانه فقه سياسي شيعه، و ويژگي‌هاي هر دوره و تمايز آنها با يكديگر سخن گفته است.