شكوفايي علمي تمدن اسلامي دورۀ فاطميان از ديدگاه خاورشناسان

دورۀ فاطميان(297-567 ق) از دوره‌هاي مهم در زمينۀ شكوفايي تمدن اسلامي است كه تاكنون كمتر انديشمندان و صاحب‌نظران مسلمان و غير مسلمان به واكاوي آن پرداخته‌اند. با وجود آنكه توجه نويسندگان مسلمان و خاورشناسان به حوادث سياسي اين دوره، زوايايي از تاريخ فاطميان را آشكار نموده، اقدامات فرهنگي و علمي آنان بيشتر در حاشيه مورد توجه قرار گرفته است. خاورشناسان متقدم بيشتر به موضوعات سياسي اين دوره پرداخته و كمتر به جنبه‌هاي علمي آن توجه نموده‌اند، اما برخي از متأخران مانند هاينس هالم و پل.اي.واكر در دورۀ اخير با تمركز بيشتري، به بررسي جنبه‌هاي علمي دورۀ فاطميان نموده و زوايايي از آن را واكاوي كرده‌اند. اگر چه برخي از خاورشناسان در مورد شكوفايي علمي در اين دوره، نظر مثبتي نداشته و يا ترديد نموده‌اند، در مقابل برخي ديگر با اطمينان از وجود شكوفايي علمي در اين دوره سخن به ميان آورده و معتقدند شواهد متعددي بر شكوفايي تمدني اين دوره مي‌توان ارائه نمود. تأسيس مؤسسات علمي برجسته‌اي نظير الازهر و دارالعلم و تأليف آثار علمي در زمينه‌هاي گوناگون به دست دانشمندان برجسته در اين دوره، برترين اين شواهد به شمار مي‌رود. بررسي ديدگاه خاورشناسان به‌منزله نگاه بيروني كه اين نوشتار در پي آن است، مي‌تواند براي شناسايي جنبه‌هاي پرتوان تمدن اسلامي در اين دوره ارزشمند باشد.