نظريه تعاملي معرفت ديني و علمي تبيين نسبت نظريۀ آيت‌الله جوادي آملي با مبحث «علم ديني»

نظريه علم‌‌ديني آيت‌الله جوادي آملي با ديگر نظريه‌هاي علم‌‌ديني تفاوت ماهوي دارد و در‌عين‌حال بر نظريه‌هاي علم ديني تأثيرگذار است؛ به‌گونه‌اي‌كه مي‌توان آن را فرانظريه‌‌ مرتبط با آنها دانست. اين نظريه مشتمل بر يك مدعاي اصلي، يك استدلال عام و دو نتيجه مهم است. مدعاي اصلي اين است كه علم اگر علم باشد، ديني و الهي است. دليل بر اين ادعا ويژگي‌هاي مترتب بر كاشف‌بودن از واقع است كه عبارتند از (1) متعلق علمِ حقيقيِ كاشف از واقع، امري واقعي و لذا مخلوق خداست؛ (2) علم حقيقي الهامي الهي است؛ (3) علم حقيقي به اعتبار واقع‌‌نمايي‌‌اش حجت ديني است. علم حقيقي و معتبر با هيچ علم روشمند معتبري در تعارض نيست، از‌اين‌رو منابع و روش‌هاي معتبر نبايد نتايج متعارضي داشته باشند. در اين نظريه با اتكا به تحليلي از جايگاه معرفتي وحي اثبات شده است كه متون ديني منابع معتبر معرفتي هستند. در‌نتيجه رجوع به آنها براي شناخت امور واقعي، بايد با نتايج روش‌هاي عقلي معتبر سازگار باشد، از‌اين‌رو فهم متون‌‌ديني بدون در‌نظر‌گرفتن نتايج ديگر روش‌هاي معتبر شناختِ واقع، نامعتبر است؛ همچنين شناخت امور واقع از طريق روش‌هاي عقلي معتبر بدون ملاحظه نتايج روش نقلي، فاقد اعتبار كافي است. پس روش عقلي و نقلي در شناخت واقع، رابطه تعاملي متقابل دارند. اين رابطه فقط در فرض علم‌‌آوري روش نقلي و عقلي برقرار نيست؛ بلكه حتي اگر هر دو مفيد ظنّ اطمينان آور باشند، رابطه متقابل برقرار است.