تمايز وجود و ماهيت نزد ابن‌سينا: ذهني يا خارجي

از مشهورترين و مهم ترين آموزه هاي متافيزيك سينوي، طرح تمايز ميان وجود و ماهيت است، تمايزي سرنوشت ساز و مناقشه برانگيز؛ از يك سو اين تمايز، راه را براي طرح برخي نو آوري هاي فلسفي مي گشايد و از سوي ديگر، موجبِ انتقادات جدي به فلسفة ابن سينا مي شود. اما پرسشي جدي كه ميان مفسران ابن سينا تا به امروز مورد مناقشه بوده، آن است كه آيا اين تمايز، تمايزي ذهني است يا هستي شناختي و در شق دوم آيا مدلولي غيرماهوي دارد؟ در اين نوشتار پس از ترسيم محل نزاع، نشان داده مي شود كه گرچه تمامي دعاوي متافيزيكي ابن سينا بر تحقق مدلول غيرماهوي براي وجود مبتني نيست، ولي پارهاي دعاوي و عبارات او متضمن تحقق وجود به عنوان حقيقتي غيرماهوي است. سپس با تمركز بر عروض به عنوان مفهومي كليدي در تبيين نحوة تحقق وجود و ماهيت در خارج نشان داده مي شود كه ابن سينا به صراحت عروض وجود بر ماهيت را به معناي وابستگي عارض به معروض ندانسته و وجه صحيح حمل سخن او آن است كه هم وجود و هم ماهيت را در خارج محقق دانست به گونه اي كه از تحقق وجود، ماهيت لازم آيد.