تبيين رشد انسان بر اساس صورتبندي پيوستار مفهوم شناختي تعقل

هدف اصلي اين پژوهش تبيين رشد انسان بر اساس پيوستار مفهوم‌شناختي تعقل است. اين تبيين بر آيات قرآن كريم، بررسي تفسير الميزان و اتكا به مباني و اصول حكمت متعاليه بويژه اصالت وجود، حركت جوهري و وحدت تشكيكي متكي است. روش اين پژوهش تحليل مفهومي است. مفهوم تعقل با استفاده از چهار شيوه تحليل مفهومي يعني بررسي بافت يا سياق مفهوم، بررسي ترادف كلمات و عبارات، تحليل بر حسب مفهوم متضاد و تحليل بر حسب شبكه معنايي از نوع ارتباط اندراجي مورد بررسي قرار گرفته است. بر اساس يافته‌هاي پژوهش، تعقل مفهوم مشكك است كه در كلام خداي تعالي به معناي ادراك مشروط با سلامت فطرت نه تعقل تحت تأثير غرايز و اميال نفساني به‌كار رفته است و مركزيت آن را ايجاد ربط منسجم با حقيقت بر عهده دارد. به‌كارگيري مفاهيم گوناگون براي عقل ناظر به حيثيت‌هاي متفاوت فعاليت ادراكي و ارادي نفس است كه قدر مشترك آن در مفهوم عقل منعكس مي‌شود كه همه فرايندها و كاركردهاي ادراكي، ارادي و عملي را مي‌تواند در برگيرد. تعقل يك پيوستار طولي دارد و شامل مراتبي نظير نهيه، حجر، تفكر، تفقه، قلب، حلم و لب مي‌شود و رشد، حركت پيوسته در مراتب تعقل است كه اين مراتب همان مراتب رشد است. متناسب با پيوستار طولي تعقل ساختار رشد در اين مراتب هم‌افزايي و تغيير است و تكامل و رشد در مراتب تعقل حاصل تعامل مستمر كاركردهاي شناختي و عملي است.