بررسي امكانات و اختيارات دستور زباني در شعر ناصرخسرو

Considering facilities and authorities of grammatical points in NaseKhosro poem

هر زباني مجموعه‌ قواعدي دارد كه همه گويندگان زبان ملزم به اطاعت از آن قواعد هستند. در اين قواعد اختياراتي هم هست كه دست گويندگان آن زبان را باز گذاشته است. مثلاً همه مي‌توانند به جمع «پرنده‌»، «پرند‌گان» و يا «پرنده‌ها» بگويند. علاوه بر اين امكانات عمومي، شاعران امكانات ديگري نيز دارند. اين امكانات زباني مواقعي وزن كلام را تغير نمي‌دهد؛ مانند «چِشم/ چَشم» و گاه وزن را تغيير مي‌دهد. مانند: «افسانه/ فسانه» و «اسكندر/ سكندر». هدف اصلي اين تحقيق پاسخ دادن به اين سوال است كه شعراي زبان فارسي چگونه از زبان به نفع خود استفاده كرده، با آشنايي‌زدايي سعي در زيباسازي و نيز حل مشكل وزني شعر خود مي‌كنند؟ منظور از امكاناتدستوري در اين پژوهش، امكاناتي است كه دست شاعر را در انتخاب چند گزينه‌ مساوي باز گذاشته تا ضمن حفظ معنا و بلاغت، بتوان با انتخاب يكي از گزينه‌ها وزن شعر را تنظيمنمايد. مقدار امكانات خلق شده در هر اثري ادبي و نيز در هر دوره‌اي متفاوت است. جمع‌آوري تمام اين امكانات در كل ادب فارسي، خود به سال‌ها پژوهش نياز دارد. در اين مقاله فقط مهم‌ترين امكانات دستوري در دو بخش مهم ساخت‌واژه و نحو ديوان ناصرخسروبررسي شده‌اند. مثلاًتغيير جايگاه وند نفي و وند استمرار، فاصله انداختن بين اجزاي فعل مركب، استفاده از ضماير متصل غيرفاعلي براي فعل لازم، تغيير جايگاه صفت در جمله از انواع امكان‌‌هاي دستوري است. با شناخت امكانات دستوري مي‌توان به روزآمد كردن زبان فارسي كمك فراواني كرد. اين امكانات در هر شعر و نثري وجود دارند، اما در اين مقاله فقط امكاناتي دستوري شعر بررسي شده است. اگر بتوان همه متون ادب فارسي را از اين نظر بررسي كرد، بسياري از مشكلات زبان فارسي شناخته و برطرف خواهد شد.

Any language has a set of rules that all speakers are required to obey the rules. In these rules there are also some authorities that put speakers free. For examples everyone can say the plural of the word<>, <> or <>. In addition to these public facilities, poets have other facilities too. These ligusitic facilities don’t change rhythm of speech sometimes; like<> and sometimes the rhythm changes. Like :<> and <>. The main goal of the research is responding the question that how does Persian poets use language to their benefits, and try to make it beautiful by defamiliarization and solve their poems’ rhythm problem? The intention of grammatical facilities in the research is facilities that allow poets to be free to choose some equal items so that besides saving meaning, to be able by choosing one choice orders poem’s rhythm. Degree of created facilities in each literary work in each period is different. Collecting all these facilities in the whole Persian literature need research for many years. In this paper only the most important grammatical facility in both important sections of word construction and syntax of NseKhosro court. For example changing location of rejection vand and continuity vand making distance between components of compound verb, using non-nominative attached pronoun for intransitive verbs, changing location of adjective in a sentence is such grammatical facilities. By identification of grammatical facilities we can help updating Persian language a lot. These facilities exist in any poem and prose but in this paper just grammatical facilities of the poem have been considered. If we could consider al texts of Persian literature, many problems of Persian language would have been identified and solved.