انواع تبيين و نظريه هاي تبيين علمي

Different Types of Explanation and Theories of Scientific Explanation

براي تبيين انواع گوناگوني برشمرده‌‌‌‌اند. اين جستار ضمن بررسي برخي از اين انواع مانند تبيين علمي و تبيينِ عادي يا غيرعلمي، تبيينِ ناقص يا جزئي و تبيينِ كامل يا تمام، تبيين علّي و تبيين غيرعلّي، تبيين كاركردي، تبيين غايت‌‌‌‌شناختي و... مهم‌‌‌‌ترين نظريه‌‌‌‌هاي تبيين علمي را مطالعه مي‌‌‌‌كند. رايج‌‌‌‌ترين نظريه‌‌‌‌اي كه آغازگر بحث جدي تبيين در قرن بيستم بود، نظريۀ قانون فراگير تبيين، شامل دو الگوي قياسي- قانوني و استقرايي- آماري است. نقدهايي كه در نيمۀ دوم قرن بيستم به اين نظريه شد، راه را براي نظريه‌‌‌‌هاي ديگر گشود. بر پاية اين نقدها، الگوهايي براي تبيين علمي مطرح شد. از مهم‌‌‌‌ترين اين الگوها، يكي الگويِ ربط آماري وسلي سمن است كه با بياني از سازوكارهاي علّي تكميل شده است و ديگري الگويِ وحدت‌‌‌‌بخشي تبيين كه مايكل فريدمن طرح اوليۀ آن را ريخت و فيليپ كيچر آن را شرح و بسط داد. اين جستار نشان خواهد داد كه چگونه هر يك از اين الگوهاي مختلف از نواقص الگوهاي پيشين فاصله مي‌‌‌‌گيرند.