تغييرات مراحل نمو و روابط آن با عملكرد و اجزاي عملكرد ارقام گندم در شرايط مزرعه: I- فنولوژي

VARIATION IN DEVELOPMENTAL STAGES an‎d ITS RELATIONSHIP WITH YIELD an‎d YIELD COMPONENTS OF BREAD WHEAT CULTIVARS UNDER FIELD CONDITIONS:I. PHENOLOGY

به منظور مطالعه فنولوژي ارقام تجارتي گندم نان، اين تحقيق به مدت سه سال زراعي (82-1379) در مزرعه تحقيقاتي موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر در كرج به اجرا در آمد. بيست رقم گندم سازگار با بزرگ اقليم هاي كشاورزي چهارگانه كشور (سرد و معتدل سرد، معتدل، گرم و خشك جنوب، گرم و مرطوب شمال) در قالب يك طرح بلوك هاي كامل تصادفي با سه تكرار مورد مطالعه قرار گرفتند. نتايج اين تحقيق نشان داد كه طول دوره مراحل مختلف نمو در ارقام سازگار با اقليم هاي مختلف با يكديگر متفاوت است. ميانگين طول دوره مرحله رويشي (از كاشت تا ظهور برجستگي دو گانه) در ارقام اقليم سرد و معتدل سرد طولاني ترين و در رقم سازگار به شرايط ديم اقليم شمال كوتاه ترين بود. رقم شهريار طولاني ترين و رقم كوير كوتاه ترين طول دوره مرحله رويشي را داشتند. ميانگين طول دوره تشكيل ساختار سنبله جنيني (از ظهور برجستگي دوگانه تا تشكيل سنبلك انتهايي) نيز براي ارقام اقليم سرد و معتدل سرد طولاني ترين و براي رقم سازگار به شرايط آبي اقليم شمال كوتاه ترين بود. رقم شيراز طولاني ترين و رقم كوير كوتاه ترين طول دوره مرحله تشكيل ساختار سنبله جنيني را داشتند. ميانگين طول دوره مرحله زايشي قبل از ظهور بساك (از ظهور برجستگي دوگانه تا ظهور بساك) در ارقام اقليم معتدل طولاني ترين و در رقم سازگار به اقليم آبي شمال كوتاه ترين بود. رقم توس طولاني ترين و رقم كوير كوتاه ترين طول دوره مرحله زايشي قبل از ظهور بساك را داشتند. ميانگين طول دوره پرشدن دانه (از ظهور بساك تا رسيدگي فيزيولوژيك) در رقم سازگار اقليم ديم شمال طولاني ترين و در ژنوتيپ سازگار به اقليم آبي شمال كوتاه ترين بود. رقم شيراز طولاني ترين و رقم توس كوتاه ترين طول دوره مرحله پر شدن دانه را داشتند. ارقام اقليم سرد و معتدل سرد عمدتا از طريق دوره كاشت تا ظهور برجستگي دوگانه چرخه زندگي طولاني تري نسبت به ارقام اقليم هاي معتدل، گرم و مرطوب شمال و گرم و خشك جنوب داشتند. نتايج اين تحقيق نشان داد كه ضرايب تسهيم ارقام مختلف نيز با يكديگر متفاوت است، به عبارت ديگر ارقام مورد بررسي صرفنظر از تفاوت هاي مشاهده شده در طول دوره هاي مختلف نمو، از نظر سهم اين مراحل نمو در چرخه زندگي نيز با يكديگر تفاوت هاي قابل ملاحظه اي دارند.

Wheat crop development is defined as a sequence of phenological events controlled by environmental factors as well as genetics determining differentiation in plant morphology and functions of some organs. It commences with germination and terminates with physiological maturity in each crop life-cycle and can be divided into different distinguishable stages/phases. To study the phenology of bread wheat genotypes, 20 different cultivarsor promising lines adapted in four different agro-climatic (cold and temperate cold temperate southern warm and dry northern warm and humid) zones were studied, using a randomized complete block design with three replications, under field conditions in Karaj, during three successive cropping seasons (2000-2003). The results revealed that genotypes were significantly different in the duration of different phenological stages. Genotypes associated with cold and temperate cold zone were of longer crop life-cycle which was mainly due to differences in the duration of their vegetative phase (Sowing to Double Ridge). The results also indicated that in all four agro-climatic zones, developmental phases including Sowing to Double Ridge (S-DR), Double Ridge to Terminal Spikelets (DR-TS), Terminal Spikelets to Anthesis (TS-Anth) and Anthesis to Physiological Maturity explained 0.39%, 68%, 0.63% and 0.52% of variations in grain yield, respectively. Correlation studies between different developmental stages and yield components also indicated that, in all four agro-climatic zones, the number of spikes m-2 was positively correlated with the duration from Sowing to Terminal Spikelets, however, it was negatively correlated with the duration from Terminal Spikelets to Anthesis. The relationship between Thousand Kernel Weight (TKW) and the duration of S-DR and S-Anth was negative. It is concluded that phenlogical studies can be utilized to study the adaptation of different genotypes to different agro-ecological zones and to explain the variation in grain yield and its components.