كليدواژه :
مولانا , شمس , تصرفات شكلي و محتوايي , ادبيات عصر اموي , ليلي و مجنون
چكيده فارسي :
در پژوهش حاضر، به بررسي نحوۀ بازتاب ادبيات عاشقانۀ عرب عصر اموي در آثار مولانا (مثنوي، مكتوبات، فيه ما فيه، مجالس سبعه، غزليات شمس) و مقالات شمس تبريزي، مأخذيابي داستان‌ها و ابيات، و بررسي برخي از تصرفات هنري مولانا و شمس در اشعار و روايات اصلي پرداخته مي‌شود. پرسش‌هاي اين پژوهش اين است كه در آثار مولانا و شمس، چه نموده ايي (اعم از داستان و سروده) از ادبيات عاشقانۀ عصر اموي وجود دارد و اين نمودها در اين متون چه تغييراتي يافته‌اند. همچنين آيا اين تغييرات، ناشي از تصرفات شخص مولانا و شمس‌اند يا برخاسته از منابعي هستند كه از آن‌ها بهره جسته‌اند؟ چنانكه خواهيم ديد، آثار شمس و مولانا دربردارندۀ ابيات شاعراني از عصر اموي و نيز داستان‌هايي دربارۀ زندگي آن‌هاست. تصرفات مولانا از گونۀ تغييراتي در شخصيت‌ها، قهرمان، زمان تاريخي داستان، نام سراينده و متن اشعار است. برخي از اين تصرفات، ناشي از خلاقيت‌هاي فردي مولاناست و منشأ برخي نيز منابع پيش از مولاناست. تصرفات مولانا در متن اشعار نيز برخي آگاهانه و در برخي موارد ناآگاهانه و ناشي از نقل از حافظه است. در پژوهش حاضر، برخي از ابيات قيس بن مُلَوح عامري، عمر بن ابي ربيعه، عروة بن حزام، اَحوَص انصاري، ابن‌مَياده، معاوية بن ابي‌سفيان (از دورۀ اموي)، حلاج، متنبي، ابوفراس حمداني و انوري (از سده‌هاي بعد) در آثار مولانا و شمس مأخذيابي شده و پيشينۀ برخي از روايات، در متوني نظير الأغاني، ديوان مجنون به روايت ابي‌بكر والبي، مصيبت‌نامۀ عطار، هزار حكايت صوفيان، فتوحات ابن‌عربي، رسالۀ عينيۀ غزالي، تمهيدات و نامه‌هاي عين‌القضات نشان داده شده است.
چكيده لاتين :
The present paper investigates the reflection of romantic Arabic literature of the Umayyad era in the works of Rumi (Mathnavi, Maktūbāt, Fih Ma Fih, Majāles-e Sab'a, Dīwān-e Shams) and The Maqalat ofShams-e Tabrizi, theprimary sources of stories and verses, and a number of artistic modifications made by Rumi and Shams in the original poems and narratives. The issues addressed in this study are the reflections of the romantic literature of the Umayyad era (both stories and verses) in the works of Rumi and Shams, the changes made to these reflections in these texts, and if such changes were made by Rumi and Shams or had their roots in the references used by them. As will be shown, Rumi’s and Shams’ works contain verses by poets of the Umayyad era as well as stories about their lives. Rumi made modifications to characters, heroes, historical time of the stories, the poets’ names, and the text of the lyrics. Some of these modifications were the result of his personal creativity and some others originated from previous sources. Rumi’s modifications to verses were made both consciously and unconsciously, and by recalling memories. In the present article, some of the verses of Qays ibn al-Mulavvah- Amirī, Umar ibn Abirabi'a, Urva ibn Hazām, Ahvas-e Ansārî, Ibn-e Mayyādah, Mu’āwiyah ibn Abī Sufyān (from the Umayyad era), Hallāj, Mutanabbî, Abu Farās-e Hamadāni and Anvarî (from the succeeding centuries) have been identified in the works of Rumi and Shams. The history of some narratives has also been traced in texts such as Kitāb al-Aghānī, the Divan of Majnun, as narrated by Abū Bakr al-Wālebî, Museebat Nama of Attār, Hezār Hekāyat-e Sūfîan, Al-Futūḥāt of Ibn Arabi, Risālah Al-'Ainîyyah of Ghazālī, Tamhīdāt and Nāmahā (letters) of Ayn al-Quzat Hamadani.
