نمادشناسي خلوت هاي نظامي در مخزن‌الاسرار

Semiology of Nizami’s States of Seclusion in Makhzan al-Asrar

يكي از برجسته‌ترين آثار زبان و ادب فارسي، مخزن‌الاسرار نظامي است كه به‌عنوان متني باز و تأويل‌پذير قابل‌مطالعه و بررسي است. اين اثر چنانچه از نام آن برمي‌آيد و به بيان خود شاعر، مخزن اسرار و رموز الهي و حاوي مطالب و بخش‌هايي است كه درك مفاهيم آن، جز با فراتررفتن از معناي ظاهري و كشف نمادها و بن‌مايه‌هاي كهن‌الگويي آن ممكن نيست. بخشي كه نظامي در آن به توصيف دو خلوت خويش با دل و ثمرة آن پرداخته است، يكي از مهم‌ترين و پيچيده‌ترين بخش‌هاي مخزن‌الاسرار به‌شمار مي‌رود. هدف از اين پژوهش، نمادشناسي و تحليل اين بخش است كه فهم درست و درك دقيق آن بسياري از اسرار مخزن‌الاسرار را كشف مي‌كند و در دستيابي به مفاهيم نمادين ديگر منظومه‌هاي شاعر، به مخاطب ياري مي‌رساند. بنابر يافته‌ها و نتايج اين پژوهش كه به شيوة كتابخانه‌اي انجام شده است، خلوت‌هاي دوگانة نظامي، روايتگر وقايعي است كه براي او روي مي‌دهد و در آن با عناصر كهن‌الگويي و نماديني چون بهشت، آنيما، دل، باد، پير دانا، سايه، همچنين با نوزايي روحي و دروني حاصل از سرگذاشتن بر زانوي تفكر روبه‌رو مي‌شود.

One of the most prominent works of Persian language and literature is Nizami’s Makhzan al-Asrar, which can be studied as an open source text. This work, as the name implies and as the poet declares, is the source of divine secrets and mysteries, and contains elements and sections that could be understood only by thinking beyond the surface meaning and discovering the archetypal symbols and themes. One of the most important and complex parts of Makhzan al-Asrar is the part that Nizami describes his two states of seclusion and their fruitful results. The purpose of this research is to analyze the symbolism of this part; a true and accurate understanding of which unravels many mysteries of Makhzan al-Asrar, on the one hand, and aids the audience to appreciate the symbolic concepts of other poems of Nizami, on the other hand. Findings of this library-oriented research reveal that the dual states of seclusion by Nizami unveil the real events which happened to him; through which he encountered archetypal symbols such as paradise, Anima, heart, wind, old-wise, shadow and the like, and experienced a spiritual and inner rejuvenation resulted from his deep musings.