جايگزيني واژگاني در متشابهات قرآني با رويكرد سبك‌شناسي نقش‌گرا

Lexical Replacement in Quran Motashabehat Based on a Functional Stylistics Approach

سبك‌شناسي نقش‌گرا به‌عنوان رويكردي به نسبت نوظهور، نظامي است ميان زبان‌شناسي و نقد ادبي جديد؛ چراكه هم به مباحث زيبايي‌شناسي و ارزش‌گذاري و قضاوت ورود مي‌كند و هم بر يافته‌هاي زبان‌شناسي تكيه دارد. ازاين‌رو تحليل سبك‌شناختي، در رويارويي با جهان متن، درصدد دريافت زيبايي‌هاي منحصربه‌فرد چينش آن متن و كليت يكپارچۀ آن و بررسي توانايي خالق متن در بهره‌گيري از امكانات زباني است. پژوهش حاضر با اعتقاد به اينكه يكي از ويژگي‌هاي سبكي و ساختاري قرآن، به‌عنوان نمونۀ والاي سخن فصيح و بليغ، روساخت متغير و ژرف‌ساخت پيوستۀ آن است، با تكيه بر روش توصيفي – تحليلي و با استناد به رويكرد سبك‌شناسي نقشگرا، مقولۀ چرخش سبك‌شناختي را نقطۀ‌ آغاز خوانش متشابهات قرآني قرار مي‌دهد و در سير تكويني خود، به مؤلفۀ‌ ساختاري جايگزيني واژگاني در سه سطح اسم و فعل و حرف، مي‌پردازد. اين جستار، با ارائۀ تحليلي زباني – سبكي از جملاتي كه داراي ساختاري مشابه هستند اما از نظر سبكي با يكديگر متفاوتند، در مقام پاسخگويي به سبب تغيير سبك در گونۀ قرآني برآمده است و از اين امر به‌عنوان استفاده‌اي خلاقانه و بديع از امكانات زباني ياد مي‌كند و نيز با بررسي رابطۀ متن و بافت در پرتو دو محور جانشيني و هم‌نشيني، تنوع سبكي در گونۀ قرآني را يكي از عوامل توسعۀ معنايي و انسجام متن دانسته و ظرافت‌هاي معنايي نهفتۀ حاصل از آن را در آيات مذكور به نمايش مي‌گذارد. از مهم‌ترين رهيافت‌هاي اين جستار، برقراري پيوند ميان مباحث بلاغت و علم مفردات سنتي و مسائل زبان‌شناسي نوين و ارائۀ نگاهي نو به صنعت التفات در علم بلاغت، و مسالۀ ترادف و اشتقاق در دانش مفردات است. همچنين از مهم‌ترين كاركردهاي بلاغي آرايش سبكي جايگزيني واژگاني به‌عنوان محور اصلي پژوهش، مي‌توان به آشنايي‌زدايي و به تبع آن برجسته‌سازي و ايجاد ابهام هنري اشاره كرد. وانگهي اين آرايه، با توسعۀ معنايي خود موجب انسجام متن مي‌شود. ازاين‌رو، مي‌توان آن را يكي از عوامل انسجام واژگاني در نظريۀ‌ نقش‌گراي هليدي و حسن قلمداد كرد و انسجام كلام را از ديگر كاركردهاي بلاغي آن دانست.

1. Introduction Functional stylistics, as a new-found approach, is considered as a system between linguistics and new literary criticism because it considers aesthetic issues, valuation, and judgment and is based on linguistic results. So, in encountering a text world, the stylistic analysis tries to find the unique beauties of the text ordering, it’s integrated totality, and the ability of the text creator. Stylistic change is one of the miraculous features of the Quran language that can be analyzed based on the new linguistic approach. It occurs on different levels of language. The stylistic change is considered on the levels of sound, phoneme, word, sentence, and text. The major aim of this study is to investigate and to analyze the lexical replacement as one of the most important figures of speech in Arabic stylistic change in the Quran and as one of the semantic development factors of text and its solidarity. This figure of speech has been introduced in the words science in the past and sometimes it was mentioned in rhetorical issues. The researcher tries to answer the following questions to analyze the stylistic change of Quran Motashabehat: 1. What is the equivalent of stylistic change in rhetoric? 2. What is the position of lexical replacement in the last Quranic studies as one of the features of stylistic change? 3. How does the order of lexical replacement in the Quran cope with expressing meaning and the creator’s purposes? 4. What are the functions of stylistic order of lexical replacement?