بررسي مقدار تريتيوم (3H) در نزولات جوي و تعيين سن نسبي منابع آب‌هاي زيرزميني در غرب كرمانشاه

تريتيوم تنها ايزوتوپ راديواكتيو هيدروژن، با نيمه‌عمر حدود 12.3 سال، موجود در ملكول آب است كه مي‌توان از آن براي تعيين سن آب در چرخه هيدرولوژيكي استفاده نمود. هرچند كه آزمايش بمب‌هاي هيدروژني به مقدار زيادي تريتيوم وارد اتمسفر و سپس وارد چرخه هيدرولوژيكي نموده است، اما در حال حاضر متوسط غلظت تريتيوم موجود در بارندگي‌هاي دنيا به حدود 5TUرسيده است. غلظت تريتيوم موجود در بارندگي به طول و عرض جغرافيايي، دما، ارتفاع و ميزان رطوبت نسبي نيز بستگي دارد. هرچه ميزان رطوبت نسبي بيشتر و دما كمتر و يا ارتفاع بيشتر باشد از غلظت تريتيوم كاسته مي‌شود. در مقياس جهاني مقدار غلظت تريتيوم در بارندگي در نيمكره شمالي بيشتر از نيمكره جنوبي بوده و در منطقه قطبي تقريباً 4 برابر منطقه استوايي مي‌باشد. اما در بارندگي‌هاي كشورهاي همسايه ايران، كشورهاي نزديك به دريا (در كراچي، بحرين، آنكارا و آدنا) به دليل افزايش بخار آب در جو، مقدار تريتيوم كمتري دارند. در اين مقاله، غلظت تريتيوم در بارندگي‌ها و منابع آب زيرزميني غرب استان كرمانشاه در آزمايشگاه ايزوتوپي دانشگاه واترلو كانادا اندازه‌گيري شده و سپس با استفاده از راديوايزوتوپ تريتيوم، سن نسبي منابع آب زيرزميني تعيين ‌شده است. نتايج به دست آمده نشان مي‌دهد كه مقدار غلظت تريتيوم در بارندگي‌هاي غرب استان كرمانشاه حدود 6 TU و در آب‌هاي زيرزميني بسيار كمتر از اين مقدار مي‌باشد. با توجه به تقسيم‌بندي آب‌ها بر اساس غلظت تريتيوم، آب نزولات جوي غرب استان كرمانشاه جديد (مدرن) و آب منابع آب زيرزميني در محدوده آب‌هاي اخيراً تغذيه ‌شده و آب‌هاي نسبتاً قديمي يا ساب مدرن (آب‌هاي تغذيه‌ شده قبل از سال 1950) به دست آمد. نمودار تركيبي مقدار هدايت الكتريكي(EC) و مقدار غلظت تريتيوم در آب‌هاي منطقه، نشان مي‌دهد كه با افزايش EC در جهت جريان، مقدار تريتيوم كاهش و سن آب زيرزميني افزايش مي‌يابد. سن منابع آب زيرزميني در منطقه پاوه به دليل توسعه كارست و انتقال سريع آب‌هاي زيرزميني، كمتر از مناطق سرپل ذهاب و روانسر مي‌باشد.