بررسي و تحليل نظريۀ خواجه نصيرالدين طوسي در عقيدۀ بداء

Studying and Analyzing the Khajeh Nasir al-Din Tusi’s Idea about Mutability of God’s Will (Bada)

خواجه نصيرالدين طوسي از برجسته‌ترين متكلمان شيعي است كه آثار و آراي او همواره مورد توجه انديشمندان بوده است. خواجه در برخي تصنيفاتش در باب عقيدۀ بداء مطالبي دارد كه موضع‌گيري‌هاي متفاوتي را نسبت به او در پي داشته است؛ برخي عالمان مشابه سخنان او را گفته‌اند، برخي ديگر او را نقد كرده و عده‌اي نيز در مقام توجيه نظريۀ خواجه برآمده‌اند. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه نقد به خواجه وارد بوده و از مطالب وي انكار بداء به دست مي‌آيد. با وجود اين، برخي متكلمانِ پيش و پس از خواجه نيز بداء را رد كرده‌اند و او نظريۀ جديدي ارائه نكرده است. به نظر مي‌رسد آنچه خواجه و متكلماني چون شيخ طوسي و سيد مرتضي در مسئلۀ بداء گفته‌اند، يك ديدگاه شيعي نيست، بلكه تأثير انديشۀ قاضي عبدالجبار معتزلي در ديدگاه شاگردش سيد مرتضي است كه از ايشان به ديگر متكلمان شيعي سرايت كرده است.

Khajeh Nasir al-ddin Tusi is one of the most prominent Shiite theologians whose works and ideas have always been of interest to scholars. Khajeh has some ideas about mutability of God’s Will (Beda) that have him different positions. Some scholars have told the same thing. Others have criticized him, and some have also come up with the justification of his idea. Investigations show that the criticism is in place and it can be used from his sayings that he denies mutability of God’s Will (Bada). However, some theologians who were before and after Khajeh, have rejected Bada and he has notpresented a new theory. It seems that what Khajeh and theologians such as Sheikh Tusi and Sayyed Morteza have said about Bada is not a Shiite perspective, but it is the effect of the Judge Abdul Jabbar Mu’tazilite’s thought in the viewpoint of his student, Sayyed Morteza, and it has permeated from him to the other Shiite theologians.