تحليل و بررسي نقد اجتماعي در مصيبت نامه ي عطار بر مبناي روش شناسي اسكينر

Study and Analysis of Socio-criticism in Aṭṭār Nīšābūrī’s Moṣībat-nāma Based on B. F. Skinner’s Approach

يكي از درخشان­ترين وجوه عرفان اسلامي– ايراني، همزيستي و همدردي با توده­ي مردم است. عارفان برجسته­ي ايران زمين، سعادت خود را در گرو سلامت ابناي بشر مي­دانسته­، آمال و آرزوهاي خود را براي نيل به آرمان شهر مورد نظرشان در قالب نقدهاي مستقيم و غير مستقيم بيان مي­كرده­اند. يكي از اين عرفاي بزرگ، عطار نيشابوري است كه در نقد سياسي و اجتماعي، چهره­اي ممتاز دارد. مثنوي­هاي او پر از نقدهاي تمثيلي تند و بي پروا نسبت به حكام و ديگر اقشار جامعه است. واكاوي و گونه شناسي نقدهاي عطار و كشف نيت اين عارف بزرگ از پرداختن به نقد، هدف اين مقاله است. فرض اين مقاله آن است كه: زمانه­اي كه عطار در آن مي­زيسته­ است، روزگاري بس آشفته و بي­سامان بوده و عطار در نگارش مصيبت نامه از خلال حكايات گوناگون و جذاب، با زبان تمثيل و نماد، نيت نقد قدرت حكام ، آزمندان و دنيا دوستان، متعصبين مذهبي و رياكاران را در سر داشته است. براي آزمون فرض حاضر از روش پژوهش هرمنوتيك اسكينر بهره گرفته شده است.

Co-existence and sympathy with the public is one of the most illuminated aspects of Iranian-Islamic mysticism. The outstanding mystics of Iran considered their blessedness to be dependent on the whole human beings’ health and expressed their desires and ideals needed to reach their own intended utopia through direct and indirect commentaries. Aṭṭār Nīšābūrīas one of these great mystics is a prominent figure in socio-political criticism. His couplets are replete with allegorical, caustic and dauntless criticism aimed at rulers and other groups of society. The analysis and typology of Aṭṭār’s criticism and discovering his intentions of using criticism are explored in the present research. The researchers believe that the time whenAṭṭār lived had been to a large degree turbulent and disordered, and that he, in writing Moṣībat-nāma (Book of Travail), had sought to criticize the ruling class, the greedy and worldly-minded, the religious dogmatists, and the hypocrite. The researchers have referred to B. F. Skinner’s hermeneutic approach in order to test their assumptions.