تاريخ جهانگشا به‌مثابه گفتمان قدرت چنگيز

گفتمان قدرت چنگيز در بستر اجتماعي و سياسي خاصي صورت‌بندي شد كه اگرچه مفصل‌بندي آن در سده هفتم هجري انجام شد، ريشه‌هاي آن را بايد ماقبل حيات گفتماني آن جست‌وجو كرد، يعني در دوره سلجوقيان، به‌ويژه در حمله غزها به خراسان و دوره خوارزمشاهيان. در اين جستار به بررسي چگونگي تكوين و چيرگي گفتمان قدرت چنگيز بربنيادِ روايت جويني در تاريخ جهانگشا مي‌پردازيم. براي تحصيل اين مهم از ميان رهيافت‌هاي مختلف، رويكرد گفتمان لاكلا و موف با توجه به مباني و اصول آن كارآمدترين روش براي بررسي تكوين و تطور گفتمان است. از ديرباز، همواره ارتباط ميان صاحبان قدرت با نويسندگان در كانون اهميت بوده است. عطاملك جويني نيز از اين قاعده مستثني نيست. جويني در جايگاه ناظر و مورخ دربار مغول فجايع مغول را ثبت كرد، اما در اين راه ناگزير بود، در كنار بيان دَدمنشي‌ها، به دربار مغول نيز وفادار بماند. مسئله اصلي اين است كه جويني در پرداخت شخصيتِ محوري متن، چنگيز، رفتاري متفاوت با ديگر مورخان به‌ويژه بيهقي در پيش گرفته است. كار اصلي مورخ انتخاب روايتي خاص از ميان روايت‌هاست. روش روايت‌پردازي جويني براي تثبيت معناي موردنظرش چه بوده است؟ آنچه از اين تاريخ برمي‌آيد قدرت بي‌بديل چنگيز در مناطق تحت امر اوست كه صداي متفاوتي از اين رويداد هولناك از تاريخ جهانگشا به گوش مي‌رسد. درنهايت، به اين نتيجه مي‌رسيم كه طبق نظريه يادشده، متن تاريخ جهانگشا داراي يك نظام معنايي هم‌سو است و اين قابليت در آن وجود دارد تا معنا در آن تثبيت شود. مجموعه اين نظام هماهنگ براي تعديل و توجيه خشونت ناشي از قدرت چنگيز پيش مي‌رود.