اِتباع در زبان و ادب فارسي

مركب هاي اِتباعي تركيب هايي هستند كه بر اثر تكرار قسمتي از واژه پايه ساخته مي شوند. اين بخش مكرر معني ندارد و هيچ گاه به‌تنهايي به‌كار نمي رود. اين واژگان در زبان گفتاري مردم متداول است و در دوران اخير، در برخي متون نظم و نثر، به‌ويژه داستان هايي كه به زبان عاميانه نوشته شده، به‌كار رفته است. اين پژوهش با رويكردي تاريخي و روش تحليلي‌ـ‌تبييني، در كنار واكاوي پيشينه كاربرد مركب هاي اِتباعي (اِتباع مهمل) در زبان و ادب فارسي، سه مسئله را بررسي مي كند: تأثير تغيير صورت و معني واژگان كهن فارسي بر شكل گيري مركب هاي اِتباعي در زبان و ادب فارسي؛ تأثير نحو زبان عربي بر شكل گيري مركب هاي اِتباعي در زبان و ادب فارسي؛ تأثير رواج واژگان عربي و مترادف‌نويسي بر شكل گيري مركب هاي اِتباعي در زبان و ادب فارسي. برطبق يافته هاي اين پژوهش، پيشينه كاربرد مركب هاي اِتباعي در زبان فارسي به قرن سيزدهم قمري مي رسد. بيشتر تركيب هايي كه در فاصله سده هاي اول تا سيزدهم قمري در آثار منظوم و منثور ديده مي شود و فرهنگ نويسان آنها را مصاديق مركب اِتباعي برشمرده اند، تركيب هاي عطفي و مترادف‌اند كه به‌علت تغيير صورت و فراموشي معني واژگان به‌اشتباه مركب اِتباعي خوانده شده اند. مركب هاي اِتباعي از قرن سيزدهم و به‌علت رواج واژگان عربي در زبان فارسي و عادت گفتاري مردم به مترادف گويي در محاورات كلامي متداول شد. با تحول در نثر فارسي و گرايش نويسندگان به ساده‌نويسي و گفتاري‌نويسي، اين تركيب ها به متون فارسي به‌ويژه آثار داستاني با مايه هاي طنز و هزل وارد شد.