مصاديق «پيرنگ» فرماليستي در داستان‌هاي كوتاه فارسي

بر مبناي تعاريف نويني كه در بوطيقاي فرماليسم، از دو مقوله «داستان» و «پيرنگ» ارائه گرديده‌است، «داستان» يا همان زنجيره رخدادها در توالي زماني، به منزله مادّه ‌خام و سازمايه روايت شناخته شده‌است و «پيرنگ» برخلاف پندار منتقدان پيشافرماليسم، نه به ساختمان منطقي و علّي اثر روايي، بلكه به تمام تمهيدات زيبايي‌شناسانه و آشنايي‌زدايانه‌اي اطلاق مي‌گردد كه براي پيكربندي هنري آن مادّه ‌خام به كار بسته مي‌شود. اين تمهيدات در سه سطح «زبان، درونمايه و صناعات» متجلّي گرديده‌است و پيرنگ هنري روايت داستاني را برمي‌سازند. نويسندگان داستان‌ كوتاه معاصر فارسي با عنايت به جريانات نوگرايانه ادبي، به‌ويژه آراي فرماليستي و به مدد بهره‌گيري مبتكرانه از امكانات زباني، صناعتي و درونمايگاني، گونه‌اي شكل‌شكني خلاّقانه را در روايتگري داستان‌هايشان رقم زده‌اند، به گونه‌اي‌كه داستان را از بافتي متكّي بر حادثه‌پردازي و پيرنگ‌سازي در مفهوم سنّتي و پيشافرماليستي خود خارج ساخته و تلاش براي برجسته‌سازي فرم داستان از رهگذر كشف و كاربست تكنيك‌هاي روايي جديد را جايگزين آن كرده‌اند و بدين‌ سان، آشنايي‌زدايي و پيرنگ هنري مطمح‌نظر فرماليست‌ها را محقّق ساخته‌اند. نظر به اينكه مصاديق پيرنگ‌سازي هنري در سطح صناعات داستاني از گستردگي و تنوّع بيشتري برخوردار است، در اين جستار، بر آن بوده‌ايم تا به واكاوي و دسته‌بندي مصاديق و جلوه‌هاي گوناگون آشنايي‌زدايي و پيرنگ‌سازي در اين سطح از داستان‌هاي كوتاه شكل‌گراي معاصر بپردازيم و بدين‌وسيله، از اصلي‌ترين عوامل رازناكي و غريب‌نمايي جهان اين داستان‌ها پرده برداريم.